Y khoa Ykhoa, y học, y tế, kiến thức, lâm sàng, cận lâm sàng, chẩn đoán, điều trị, phác đồ, diễn đàn y khoa, hệ sinh thái y khoa online, mới nhất và đáng tin cậy.
WHO tuần qua đã công bố tình trạng khẩn cấp toàn cầu vối bệnh đậu mùa khỉ. Con số ca hiện nay đã tăng lên gần 17,000 ca tại 70 nước.
Bài viết nảy phân tích kỹ hơn loại virus gây ra đậu mùa khỉ, 2 vaccine đã được FDA chấp thuận (Jynneos and ACAM 2000), và thuốc đặc trị chữa virus Tpoxx. Trong livestream video số 402, tôi có nói sơ qua về loại bệnh này. Bài hôm nay nói kỹ hơn ở góc độ vaccine và chữa trị.
# Virus đậu mùa khỉ có khả năng biến đổi
– Bệnh đậu mùa khỉ gây ra bởi virus monkeypox, thuộc họ virus Orthopox Virus, là virus có 2 chuỗi di truyền DNA, bao gồm các virus khác nhau như Variola Virus, Vaccinia virus, Monkeypox virus, và Cowpox virus. Khi bệnh nhân bị nhiễm một loại virus cùng họ Orthopoxvirus (ví dụ như Vaccinia virus) thì cơ thể có thể tạo kháng thể với các virus khác cùng họ này (như Monkeypox virus) (1).
– Năm 1980 tổ chức y tế thế giới công bố đã hết dịch đậu mùa (Smallpox, do virus Variola) (2) nên chích ngừa vaccine cho bệnh này không còn cần thiết. Vì vậy, miễn dịch cộng đồng cho virus họ Orthopoxvirus vì vậy cũng giảm theo. Lưu ý là bệnh đậu mùa đã có mặt trên trái đất hơn 3000 năm và giết chết rất nhiều người trong quá khứ.
– Nghiên cứu gần đây đăng trên tạp chí Nature (3) cho thấy Moneypox virus có thể biến đổi gen. Nghiên cứu này so sánh biến thể virus đậu mùa khỉ năm 2022 với năm 2018/2019 và họ phát hiện ra 50 điểm biến đổi trên gen DNA. Lưu ý là virus DNA thường có khả năng kiểm tra và đối chiếu gen sau khi copy tốt hơn virus RNA (như virus Sars-cov-2) nên virus DNA thường ít đột biến hơn. Trong vòng 3 năm mà virus đậu mùa khỉ có 50 đột biến ở gen là điều đáng lo ngại.
– Dù vậy, bệnh này vẫn được xem là rất hiếm và chúng ta biết nhiều hơn về bệnh này so với Covid-19 ở giai đoạn đầu.
# Triệu chứng và phát triển bệnh
– Sau khi bệnh nhân bị nhiễm virus thì sẽ có khoảng 1-2 tuần ủ bệnh (không có dấu hiệu bệnh). Sau thời gian ủ bệnh thì bệnh nhân có thể bắt đầu bằng các triệu chứng không rõ ràng như sốt, mệt mỏi, nhức đầu, hay yếu người. Điểm quan trọng phân biệt bệnh đậu mùa khỉ và bệnh đậu mùa (smallpox) là bệnh nhân có các hạch sưng (dưới nách hay khắp người) ở bệnh đậu mùa khỉ. Sau giai đoạn này, bệnh nhân có thể nổi các ban mẩn đỏ khắp người, tay chân.
– Các ban mẩn đỏ sẽ phát triển qua 4 giai đoạn. Đầu tiên là nổi ban đỏ, sau đó chỗ ban sưng phồng lên, đau nhức, có nước tích tụ, và có mủ. Ở giai đoạn bọng nước và mủ là giai đoạn dễ lây bệnh nhất. Bệnh nhân có thể sẽ gãi chỗ mẫn này khiến các mẩn bị vỡ, bong tróc, và có thể lây nhiễm người khác.
– Bệnh kéo dài khoảng 2-4 tuần, mức nặng nhẹ tùy theo sức khỏe nền của người nhiễm virus và tùy loại virus mà bệnh nhân dần dần hồi phục. Hiện nay có 2 chủng virus đậu mùa khỉ là West Africa và Central Africa. Chủng West Africa thường nhẹ hơn và ít tử vong hơn trong khi loại Central Africa thường nặng hơn.
# Bệnh có thể lây nhiễm qua đường tình dục
CDC gần đây cập nhật thêm các đường có thể lây lan của bệnh đậu mùa khỉ (2)
– Bệnh đậu mùa khỉ có thể lây nhiễm qua các đường khác nhau. Đầu tiên là tiếp xúc trực tiếp giữa người và người, tiếp xúc trực tiếp các mẩn đỏ, chất dịch mủ, hay chất dịch cơ thể.
– Dịch ho đờm khi tiếp xúc gần ở mức độ lâu hay tiếp xúc gần gũi như ôm hôn hoặc quan hệ tình dục
– Chạm vào vật dụng có tiếp xúc với chất dịch từ bệnh nhân đậu mùa khỉ- Mẹ lây cho thai nhi qua đường rốn
– Từ tiếp xúc/bị cắn từ động vật bị nhiễm đậu mùa khỉ
# Vaccine đậu mùa khỉ đã có từ năm 2015
– CDC khuyến cáo chỉ chích vaccine cho những ai đã mắc, phơi nhiễm với đậu mùa khỉ hoặc những ai có rủi ro cao gặp bệnh này ví dụ như
+ Bệnh nhân đã được phát hiện mắc hay phơi nhiễm bệnh đậu mùa khỉ dựa vào triệu chứng và xét nghiệm
+ Người thân và tiếp xúc gần với bệnh nhân mắc đậu mùa khỉ
+ Bệnh nhân quan hệ tình dục với nhiều người trong vùng dịch đậu mùa khỉ
+ Nhân viên y tế và chuyên viên phòng lab có thể tiếp xúc với sinh phẩm chứa virus đậu mùa khỉ
– Bệnh nhân nên chích vaccine trong vòng 4 ngày sau khi nghi ngờ tiếp xúc với bệnh đậu mùa khỉ hoặc chích trước cho những ai có rủi ro cao mắc bệnh này.
– Có 2 loại vaccine được FDA chấp thuận là Jynneos (Imvamune/Imvanex) và ACAM2000 (4). Cả hai loại vaccine này đều dùng virus đã bị làm “yếu” (Live modified virus). Vì vậy, chích vaccine này phải cẩn thận với những bệnh nhận có bệnh nền hay hệ miễn dịch yếu và không phải ai cũng nên chích vaccine này.
+Jynneos (Imvamune) là loại vaccine làm từ virus Vaccinia, cùng họ Orthopox virus với Monkeypox. Virus này khi chích vào sẽ đưa những virus đã bị làm yếu, không có khả năng gây bệnh vào cơ thể. Hệ miễn dịch sẻ tấn công và học ra các nhận biết virus này.
Do Virus Vaccinia cùng họ với Monkeypox virus nên các kháng thể đặc hiệu cũng có thể bảo vệ cơ thể trước đậu mùa khỉ. Vaccine Jynneos cần chích 2 mũi và được FDA cho phép năm 2021.
+ACAM là vaccine được chấp thuận năm 2015, có cả trước Jynneos nhưng cách chích khó khăn khiến sau này CDC khuyến cáo dùng Jynneos nhiều hơn. ACAM cũng là vaccine làm yếu Vaccinia virus, nhưng khi chích dùng kiêm nhúng vào dich và chích nhiều lần trên vai (5).
# Nước Mỹ có đủ vacxin cho đậu mùa khỉ ?
– Theo thông báo từ Viện Lưu Trữ Quốc Gia (Strategic National Stockpile) (6) thì Hoa Kỳ có khoảng 572,000 liều Jynneos (Imvamune). Hãng dược Barvarian Nordic cũng có khoảng 1 triệu liều Jynneos dự trữ và có thể sản xuất khoảng 15.9 triệu liều khi cần. Trong khi đó, SNS cũng có khoảng 100 triệu liều vaccine ACAM2000 dự trữ, đủ dùng trong trường hợp khẩn cấp.
#Chữa trị bằng thuốc kháng virus Tpoxx (Tecovirimat)
– Tpoxx là thuốc đặc trị dùng để chữa bệnh nhân đang bị nhiễm đậu mùa khỉ. Thuốc này hoạt động bằng cách ức chế quá trình tạo vỏ của virus mới khi nhân đôi. Liều dùng của Tecovirimat cho đậu mùa khỉ là uống viên 600mg ngày 2 lần trong vòng 14 ngày. Thuốc này là thuốc đặc trị, BS điều trị muốn thuốc nảy cần liên lạc với sở y tế công cộng địa phương/CDC để được hướng dẫn dùng thuốc.
– Các trị liệu khác hỗ trợ như chữa trị nhiễm trùng da, chữa viêm sưng, hay các biến chứng do bệnh đậu mùa khỉ.
# Tóm lại
– Bệnh đậu mùa khỉ là bệnh hiếm, nhưng có những dấu hiệu nguy hiểm như tăng số ca nhiều ở nhiều nước và gen DNA có những đột biến so với trước. Bệnh lây chủ yếu do tiếp xúc gần qua nhiều đường. Phần lớn bệnh nhân sẽ tự khỏi bệnh.
– Vaccine và thuốc trị liệu đã được FDA và có thể dùng khi cần thiết.
BS Wynn Tran, Los Angeles, Hoa Kỳ
Photo credits CDC và Stanford University
Tham khảo
1. https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/71/wr/mm7122e1.htm
2. https://www.who.int/health-topics/smallpox#tab=tab_1
3. https://www.nature.com/articles/s41591-022-01907-y
4.https://www.cdc.gov/…/considerations-for-monkeypox…
5. https://www.fda.gov/…/acam2000-smallpox-vaccine…
6. https://aspr.hhs.gov/ASPRBlog/Pages/BlogDetailView.aspx…
