Y HỌC THẢM HỌA: HƯỚNG DẪN ỨNG PHÓ SỨC KHỎE VÀ SINH TỒN TRONG MÙA LŨ

Tóm tắt: Bài viết cung cấp quy trình 3 bước chuẩn: Chuẩn bị – Ứng phó – Phục hồi. Nội dung tập trung vào việc duy trì sự sống (nguồn nước, dinh dưỡng, thuốc men) và các biện pháp ngăn ngừa dịch bệnh bùng phát, dựa trên các khuyến cáo y khoa của WHO, CDC và Bộ Y tế.

LỜI NGỎ

Những ngày vừa qua, hướng về khúc ruột miền Trung đang oằn mình trong bão lũ, lòng chúng ta không khỏi xót xa trước những mất mát quá lớn về người và của. Những mái nhà chìm trong biển nước, những phận người chới với giữa dòng lũ dữ là nỗi đau chung của cả đất nước.

Với tư cách nhân viên y tế, tôi hiểu rằng bên cạnh sự cứu trợ về vật chất, việc trang bị kiến thức sinh tồn và y tế chính là “chiếc phao” quan trọng nhất để mỗi người tự cứu lấy mình và gia đình. Thiên tai là điều khó tránh, nhưng thảm họa về sức khỏe là điều ta hoàn toàn có thể chủ động phòng ngừa.

Bài viết trên đây được đúc kết ngắn gọn, dễ hiểu nhất dựa trên các quy chuẩn y khoa. Mong bà con hãy đọc, lưu lại và chia sẻ. Hãy xem đây như một hành trang thiết yếu để chúng ta luôn trong tâm thế chủ động, bảo vệ an toàn sinh mạng và sức khỏe trước những diễn biến khó lường của thiên nhiên trong tương lai.

PHẦN 1: GIAI ĐOẠN “VÀNG” – CHUẨN BỊ (PREPAREDNESS)

Theo nguyên tắc y tế trong thảm họa, sự chuẩn bị của hộ gia đình giúp duy trì sự sống trong 72 giờ đầu tiên khi chưa có cứu trợ là yếu tố quyết định [1]. Mỗi gia đình cần chuẩn bị sẵn 1 túi “Go-Bag” (túi dự phòng) chống nước đặt ở nơi cao nhất trong nhà, bao gồm 3 nhóm thiết yếu sau:

1. Nguồn nước và Thực phẩm (Nguyên tắc: Cao năng lượng – Ít khát)

• Nước uống: Dự trữ tối thiểu 2.5 – 3 lít nước sạch/người/ngày (lượng nước này bao gồm nước uống trực tiếp và nước vệ sinh tối thiểu) [1].
• Thực phẩm: Chọn loại không cần nấu nướng và bảo quản được lâu.
  • Ưu tiên: Đồ ăn liền, đậm đặc năng lượng để duy trì sức khỏe trong thể tích nhỏ như: Lương khô, các loại hạt (đậu phộng, hạt điều), thịt/cá hộp, sô-cô-la, thanh năng lượng [3].
  • Tránh: Thực phẩm quá mặn hoặc quá cay (gây khát nước) và rượu bia (gây mất nước nhanh do cơ chế lợi tiểu) [3].
  • Bổ sung (nếu có thể): Vitamin C hoặc viên đa vi chất để hỗ trợ hệ miễn dịch khi thiếu rau xanh dài ngày.

2. Y tế và Thuốc men

• Thuốc mạn tính (Bắt buộc): Nếu gia đình có người bị cao huyết áp, tiểu đường, tim mạch hoặc hen suyễn… phải dự trữ thuốc đủ dùng ít nhất 7-10 ngày [3]. Việc ngắt quãng thuốc này trong mưa lũ nguy hiểm hơn cả nước dâng.
• Thuốc cấp cứu cơ bản: Thuốc hạ sốt (Paracetamol), Oresol (bù nước điện giải), thuốc cầm tiêu chảy (Smecta/Berberin), thuốc sát trùng (Povidone/Betadine), bông băng, gạc y tế.
• Hóa chất xử lý nước: Phèn chua, viên nén Aquatabs hoặc bột Cloramin B [2].

3. Vật dụng sinh tồn

• Đèn pin, pin dự phòng, sạc dự phòng điện thoại, áo phao (hoặc can nhựa rỗng nắp chặt để làm phao cứu sinh).

PHẦN 2: GIAI ĐOẠN ỨNG PHÓ – KHI NƯỚC DÂNG (RESPONSE)

Môi trường nước lũ chứa hàng triệu vi khuẩn E. coli, Salmonella, Vibrio cholerae (tả). Mục tiêu y tế của giai đoạn này là: Không bị thương và Không nhiễm khuẩn đường tiêu hóa/da liễu.

1. An toàn nguồn nước & Ăn uống

• Nguyên tắc vàng: “Ăn chín, uống sôi” là biện pháp phòng dịch số 1 [2].
• Xử lý nước khẩn cấp: Trong trường hợp không có nước máy, phải làm trong nước bằng phèn chua, sau đó khử khuẩn bằng Cloramin B (thường là 1 viên 0.25g cho 25 lít nước), chờ 30 phút cho hóa chất bay hơi rồi mới đun sôi (ít nhất 1 phút từ lúc sôi) để uống [2].
• Bảo quản thực phẩm: Nếu mất điện, thực phẩm trong ngăn mát tủ lạnh chỉ an toàn trong khoảng 4 giờ. Sau thời gian này, vi khuẩn sinh sôi rất nhanh. Hãy ưu tiên sử dụng thực phẩm trong tủ lạnh trước, sau đó mới đến đồ khô/đồ hộp [3]. Tuyệt đối không dùng thực phẩm đã ngâm trực tiếp trong nước lũ.

2. Phòng tránh bệnh da liễu và tai nạn thương tích

• Chăm sóc bàn chân: Hạn chế lội nước để tránh bệnh “nước ăn chân” (nấm kẽ chân) và nhiễm trùng. Nếu bắt buộc lội, rửa sạch ngay bằng nước ngọt và lau khô khi lên bờ [1].
• Cẩn trọng chấn thương: Dưới dòng nước đục thường có đinh, mảnh kính, tôn sắc nhọn. Vết thương hở trong nước lũ rất dễ nhiễm trùng uốn ván (Tetanus) hoặc nhiễm khuẩn huyết nguy hiểm tính mạng [3].

PHẦN 3: GIAI ĐOẠN PHỤC HỒI – SAU KHI NƯỚC RÚT (RECOVERY)

Nguy cơ bùng phát dịch tả, lỵ, thương hàn và sốt xuất huyết thường cao nhất ở giai đoạn này do ô nhiễm môi trường và xác động vật phân hủy [1].

1. Vệ sinh môi trường (Thau rửa)

• Thực hiện nguyên tắc: “Nước rút đến đâu, thau rửa đến đó”. Đẩy bùn non ra khỏi nhà, cọ rửa sàn, tường bằng dung dịch Cloramin B hoặc xà phòng để khử khuẩn [2].
• Gom xác động vật chết đem chôn lấp và xử lý bằng vôi bột ngay lập tức để tránh phát tán mầm bệnh.

2. Xử lý đồ dùng ăn uống

• Bát đũa, dụng cụ nấu ăn bị ngập nước lũ phải được rửa sạch bằng xà phòng và luộc sôi trong 10-15 phút trước khi tái sử dụng để tiêu diệt hoàn toàn vi khuẩn tả, thương hàn và trứng giun sán [3].

3. Phòng chống véc-tơ truyền bệnh

• Muỗi vằn sinh sản rất nhanh ở các vũng nước đọng sau lũ. Cần ngủ màn (kể cả ban ngày), mặc quần áo dài tay và dọn dẹp phế thải đọng nước quanh nhà để phòng sốt xuất huyết [1].

TÀI LIỆU THAM KHẢO (REFERENCES):

1. World Health Organization (WHO). (2024). Floods: Key health messages & Technical notes for emergencies.
2. Cục Y tế dự phòng – Bộ Y tế Việt Nam. (2023). Hướng dẫn xử lý nước hộ gia đình vùng ngập lụt & Sổ tay phòng chống dịch.
3. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2022). Food and Water Safety During Power Outages & Floods.