Cái ôm từ cún – Nguy cơ mắc ký sinh trùng dẫn tới viêm não ở trẻ

1. Định nghĩa

Ký sinh trùng từ thú cưng là những tác nhân truyền nhiễm có nguồn gốc từ động vật nuôi trong nhà (đặc biệt là chó, mèo), có khả năng lây nhiễm sang người thông qua tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp. Trong đó, loài Toxocara canis (giun đũa chó) và Toxocara cati (giun đũa mèo) là hai tác nhân chính gây bệnh cảnh ấu trùng di chuyển nội tạng (VLM – Visceral Larva Migrans) và ấu trùng di chuyển thần kinh (Neurotoxocariasis) [1].

2. Dịch tễ học

 Tỷ lệ nhiễm Toxocara ở chó và mèo khá cao, đặc biệt ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Nghiên cứu của CDC (Hoa Kỳ) ước tính rằng khoảng 14% dân số Mỹ có kháng thể với Toxocara, phản ánh mức độ phơi nhiễm đáng lo ngại [2]. Tại Việt Nam, các nghiên cứu cho thấy tỷ lệ chó mèo nhiễm Toxocara dao động từ 30–60%, nhất là tại vùng nông thôn, nơi việc tẩy giun định kỳ chưa được chú trọng [3].

3. Tiền sử phơi nhiễm

 Trẻ em là nhóm có nguy cơ cao nhất vì thường xuyên chơi đất, cát, tiếp xúc gần gũi với thú cưng mà chưa có ý thức vệ sinh cá nhân. Những hành vi như ôm, hôn chó mèo, ngủ cùng vật nuôi, hoặc đưa tay bẩn vào miệng sau khi chơi ngoài sân là các yếu tố nguy cơ dẫn đến phơi nhiễm trứng giun Toxocara [4].

4. Triệu chứng khởi phát

Bệnh thường tiến triển âm thầm, với các triệu chứng ban đầu không đặc hiệu:

• Sốt nhẹ không rõ nguyên nhân

• Mệt mỏi, kém ăn

• Ngứa da, nổi ban mề đay từng đợt

• Ho khan, đau bụng âm ỉ

Ở giai đoạn muộn, bệnh có thể biểu hiện các triệu chứng thần kinh như: nhức đầu, thay đổi hành vi, co giật, lú lẫn hoặc thậm chí hôn mê [5].

5. Biểu hiện lâm sàng

Biểu hiện tùy thuộc vào vị trí mà ấu trùng di chuyển đến:

• Ấu trùng di chuyển nội tạng (VLM): Sốt kéo dài, gan to, ho dai dẳng, tăng bạch cầu ái toan. Tổn thương có thể xảy ra ở gan, phổi, hạch lympho hoặc tim.

• Ấu trùng di chuyển thần kinh (Neurotoxocariasis): Viêm não, co giật, rối loạn tri giác, có thể dẫn đến di chứng thần kinh nặng nề [6].

• Ấu trùng di chuyển tới mắt (OLM – Ocular Larva Migrans): Mờ mắt một bên, viêm võng mạc, lồi mắt, u hạt nhãn cầu – dễ bị nhầm lẫn với u ác tính trong mắt [7].

6. Cận lâm sàng

• Công thức máu: Tăng bạch cầu ái toan là dấu hiệu gợi ý quan trọng

• Huyết thanh chẩn đoán (ELISA anti-Toxocara IgG): Phát hiện kháng thể đặc hiệu [2]

• MRI não hoặc CT-scan: Phát hiện tổn thương viêm não, phù nề, u hạt

• Dịch não tủy: Protein tăng, bạch cầu tăng, glucose bình thường

• Soi đáy mắt và siêu âm bụng: Tìm tổn thương tại mắt, gan hoặc lách

7. Biến chứng

Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, nhiễm Toxocara có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng:

• Viêm não – màng não mạn tính

• Co giật, liệt, chậm phát triển trí tuệ

• Mù một bên do tổn thương võng mạc

• Viêm gan, viêm phổi dai dẳng

• Tình trạng dị ứng mạn tính và tăng IgE [8]

8. Chẩn đoán

Theo tiêu chuẩn CDC (Centers for Disease Control and Prevention) [2]:

• Tiền sử phơi nhiễm với chó mèo hoặc đất cát

• Triệu chứng lâm sàng phù hợp

• Tăng bạch cầu ái toan (>10%)

• ELISA anti-Toxocara IgG dương tính

• Loại trừ các nguyên nhân khác (lao, giun móc, nhiễm khuẩn khác)

WHO cũng khuyến cáo tăng cường giám sát các trường hợp nghi ngờ Toxocariasis ở trẻ nhỏ tại các nước đang phát triển [9].

9. Điều trị

• Albendazole: 10 mg/kg/ngày, chia 2 lần, dùng liên tục 5–7 ngày

• Mebendazole: 100 mg x 2 lần/ngày x 3 tuần (thay thế nếu Albendazole không sẵn)

• Corticosteroids (Prednisolone): Giảm viêm khi có tổn thương thần kinh/phổi nặng

• Thuốc hỗ trợ: Thuốc chống co giật, hạ sốt, theo dõi thần kinh lâu dài [10]

10. Kết luận

  Việc nuôi thú cưng mang lại nhiều lợi ích tinh thần, tuy nhiên nếu không được quản lý đúng cách, đây có thể là nguồn lây ký sinh trùng nguy hiểm cho trẻ em. Với hệ miễn dịch chưa hoàn thiện và thói quen vệ sinh chưa đúng cách, trẻ rất dễ bị nhiễm các bệnh lý như toxocariasis, có thể dẫn đến tổn thương thần kinh không hồi phục. Việc tẩy giun định kỳ cho thú cưng, giáo dục vệ sinh cho trẻ, và sàng lọc y tế đúng lúc là những biện pháp cần thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Tài liệu tham khảo

1. Despommier, D., et al. (2003). Toxocariasis: clinical aspects, epidemiology, medical ecology, and molecular aspects. Clin Microbiol Rev, 16(2): 265–272
2. CDC và cs. (2023). Toxocariasis FAQs. Centers for Disease Control and Prevention.
3. Nguyễn Văn, T., và cs. (2019). Tỷ lệ nhiễm giun đũa chó ở chó mèo nuôi tại TP.HCM. Tạp chí Y học Dự phòng, 29(4): 27–31.
4. Macpherson, C. N. L., et al. (2005). Human behaviour and the epidemiology of parasitic zoonoses. Int J Parasitol, 35(11–12): 1319–1331.
5. Rubinsky-Elefant, G., et al. (2010). Human toxocariasis: diagnosis, worldwide seroprevalences and clinical expression. Ann Trop Med Parasitol, 104(1): 3–23.
6. Fan, C. K., et al. (2013). Neurotoxocariasis: a silent threat for children’s health? Parasit Vectors, 6: 103.
7. Taylor, M. R. H., et al. (2001). Ocular toxocariasis: clinical features, diagnosis, and treatment. Br J Ophthalmol, 85(3): 267–273.
8. Pawlowski, Z. S., et al. (2001). Toxocariasis in humans: clinical expression and treatment dilemma. J Helminthol, 75(4): 299–305.
9. WHO và cs. (2019). Zoonotic diseases: a guide to establishing collaboration between animal and human health sectors at the country level. World Health Organization.
10. Magnaval, J. F., et al. (2014). Treatment of Toxocariasis: Current Guidelines and Perspectives. Curr Trop Med Rep, 1(3): 121–127.

Hỏi đáp về nội dung bài này

Câu hỏi 1: Ký sinh trùng từ thú cưng có thực sự nguy hiểm đối với trẻ nhỏ không?

Trả lời: Có. Một số loài ký sinh trùng từ chó mèo như Toxocara canis có thể gây tổn thương nghiêm trọng cho gan, mắt, và cả hệ thần kinh trung ương ở trẻ em nếu không được phát hiện sớm.

Câu hỏi 2: Vì sao trẻ em lại dễ nhiễm ký sinh trùng từ thú cưng hơn người lớn?

Trả lời: Trẻ nhỏ thường tiếp xúc trực tiếp với thú cưng, chơi đất cát và chưa có ý thức vệ sinh tay trước khi ăn. Hệ miễn dịch của trẻ chưa hoàn chỉnh nên dễ bị ký sinh trùng xâm nhập và gây bệnh.

Câu hỏi 3: Có dấu hiệu nào giúp cha mẹ nhận biết trẻ đã nhiễm ký sinh trùng?

Trả lời: Một số dấu hiệu cảnh báo gồm: sốt kéo dài không rõ nguyên nhân, ho dai dẳng, gan to, nổi ban dị ứng, hoặc rối loạn hành vi, co giật. Nếu trẻ có tiền sử tiếp xúc chó mèo, nên nghĩ đến nguy cơ nhiễm ký sinh trùng.

Câu hỏi 4: Viêm não do ký sinh trùng có thể chữa khỏi hoàn toàn không?

Trả lời: Nếu được phát hiện và điều trị sớm bằng Albendazole và corticosteroid, nhiều trẻ có thể hồi phục tốt. Tuy nhiên, trường hợp tổn thương sâu vùng não có thể để lại di chứng thần kinh vĩnh viễn.

Câu hỏi 5: Làm thế nào để phòng tránh ký sinh trùng từ chó mèo?

Trả lời: Nên tẩy giun định kỳ cho thú cưng mỗi 3–6 tháng, dọn phân đúng cách, không cho trẻ chơi ở nơi chó mèo đi vệ sinh. Rửa tay sạch trước khi ăn và khám sàng lọc nếu trẻ thường xuyên tiếp xúc với vật nuôi.