Mụn trứng cá – Kẻ thù thầm lặng của làn da

Tác giả: Phạm Văn Hòa

   Mụn trứng cá không chỉ là vấn đề thẩm mỹ, mà còn là biểu hiện của những bất thường bên trong cơ thể, đặc biệt là ở tuổi dậy thì và người trưởng thành trẻ tuổi. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mụn là một trong những bệnh da liễu phổ biến nhất toàn cầu, ảnh hưởng đến khoảng 85% thanh thiếu niên và không ít người trưởng thành (WHO, 2023).

🔬 Nguyên nhân hình thành mụn

Mụn trứng cá khởi phát từ sự bít tắc và viêm nhiễm của đơn vị nang lông – tuyến bã, gồm 4 cơ chế chính:

1. Tăng tiết bã nhờn: do hoạt động của hormone androgen, đặc biệt ở tuổi dậy thì và hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS).
2. Tăng sừng hóa lỗ chân lông: khiến tuyến bã bị bít tắc, tạo nhân mụn.
3. Vi khuẩn Cutibacterium acnes: sinh sôi trong môi trường kỵ khí, giải phóng enzyme và acid béo gây viêm.
4. Phản ứng viêm da mạn tính: dẫn tới mụn viêm, mụn nang, thậm chí sẹo và tăng sắc tố sau viêm.

Các yếu tố làm trầm trọng hơn gồm: stress, chế độ ăn nhiều đường, lạm dụng thuốc (corticoid, lithium), mỹ phẩm không phù hợp, thiếu ngủ (Zaenglein et al., 2016).

🩺 Hậu quả nếu không điều trị đúng cách

• Hình thành sẹo rỗ vĩnh viễn và thâm da.
• Gây rối loạn tâm lý, đặc biệt là trầm cảm và tự ti ở tuổi vị thành niên [(Gollnick et al., 2003)].
• Tổn thương lan rộng và kéo dài mãn tính nếu lạm dụng thuốc bôi, nặn mụn sai cách.

💡 Hướng điều trị theo y học hiện đại

Không có một “thuốc thần kỳ” nào chữa mụn trong 7 ngày. Điều trị mụn hiện đại cần phối hợp đa tầng:

✅ Mức độ nhẹ:

• Retinoids bôi (tretinoin, adapalene)
• Benzoyl peroxide
• BHA (acid salicylic)
• Kháng sinh bôi (clindamycin)

✅ Mức độ vừa – nặng:

• Kháng sinh đường uống (doxycycline, minocycline)
• Isotretinoin (có theo dõi men gan, mỡ máu)
• Nội tiết tố (dành cho nữ, có chỉ định)
• Liệu pháp hỗ trợ: laser, peel da hóa học, ánh sáng xanh–đỏ.

✅ Chăm sóc và phòng ngừa:

• Chế độ ăn ít đường – ít sữa (đặc biệt sữa tách béo).
• Ngủ đúng giờ, kiểm soát căng thẳng.
• Không tự ý mua thuốc bôi, đặc biệt corticoid.

📌WHO đã cảnh báo về lạm dụng thuốc bôi chứa corticoid không rõ nguồn gốc, gây teo da, giãn mao mạch và kháng kháng sinh nguy hiểm về lâu dài.

📚 Tài liệu tham khảo:

1. World Health Organization. Skin diseases: common and burdensome. WHO Fact Sheets.
2. Zaenglein AL, et al. (2016). Guidelines of care for the management of acne vulgaris. J Am Acad Dermatol, 74(5):945–973.e33.
3. Gollnick H, et al. (2003). Pathogenesis and therapy of acne. J Eur Acad Dermatol Venereol, 17(3):251–262.