Ngộ độc Paracetamol: Khi viên thuốc quen thuộc trở thành “sát thủ thầm lặng”

Giới thiệu

Paracetamol, hay còn gọi là acetaminophen, là một trong những thuốc giảm đau và hạ sốt phổ biến nhất trên thế giới. Đây là loại thuốc mà hầu hết mọi gia đình đều có trong tủ thuốc, thường được sử dụng khi sốt, cảm cúm, đau đầu hay đau bụng kinh. Tuy nhiên, Paracetamol không phải là thuốc vô hại như nhiều người vẫn nghĩ. Ngộ độc Paracetamol là nguyên nhân hàng đầu gây tổn thương gan cấp tính, với hàng ngàn ca nhập viện mỗi năm do uống quá liều [1].

Việc tự ý sử dụng thuốc, không đọc kỹ hướng dẫn, hoặc kết hợp các loại thuốc có Paracetamol mà không hiểu rõ đang trở thành một vấn đề nghiêm trọng. Mặc dù Paracetamol là thuốc rất hiệu quả khi sử dụng đúng cách, nhưng việc uống quá liều hoặc dùng trong thời gian dài có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, đặc biệt là tổn thương gan.

1. Paracetamol – Thuốc quen thuộc nhưng không vô hại

Paracetamol hoạt động chủ yếu bằng cách ức chế tổng hợp prostaglandin, một loại chất dẫn truyền có vai trò gây đau và sốt trong cơ thể. Thuốc không gây chống viêm mạnh như nhóm thuốc NSAIDs (Aspirin, Ibuprofen), vì vậy nó được coi là an toàn hơn đối với dạ dày và tiểu cầu. Chính vì vậy, Paracetamol là lựa chọn ưu tiên trong các trường hợp đau nhẹ và vừa, cũng như hạ sốt ở cả người lớn và trẻ em [2].

Tuy nhiên, một trong những đặc điểm quan trọng của Paracetamol là ngưỡng an toàn rất hẹp. Theo các chuyên gia dược học, nếu sử dụng Paracetamol quá 4 g/ngày ở người lớn hoặc uống liên tục trong vài ngày mà không có sự giám sát của bác sĩ, nguy cơ ngộ độc sẽ rất cao. Thực tế, ngộ độc Paracetamol là nguyên nhân gây suy gan cấp tính ở nhiều quốc gia, bao gồm cả Việt Nam [3].

2. Cơ chế ngộ độc Paracetamol – Tại sao gan bị phá hủy?

Khi Paracetamol được hấp thu vào cơ thể, phần lớn thuốc sẽ được chuyển hóa thành glucuronid và sulfat, hai hợp chất không gây hại cho cơ thể. Tuy nhiên, một phần nhỏ (khoảng 5–10%) sẽ được chuyển hóa thành NAPQI (N-acetyl-p-benzoquinone imine), một chất trung gian cực kỳ độc hại đối với tế bào gan [4].

Ở liều bình thường, NAPQI sẽ được glutathione – một chất chống oxy hóa tự nhiên trong gan – trung hòa và thải ra ngoài. Tuy nhiên, khi uống quá liều Paracetamol, glutathione bị cạn kiệt, khiến NAPQI không thể được xử lý và bắt đầu tấn công các tế bào gan. Hậu quả là hoại tử gan, dẫn đến suy gan cấp tính và có thể tử vong nếu không được điều trị kịp thời [5].

3. Dấu hiệu nhận biết ngộ độc Paracetamol

Ngộ độc Paracetamol có thể diễn tiến âm thầm và chỉ được phát hiện khi tổn thương gan đã trở nên nghiêm trọng. Quá trình này thường xảy ra qua 4 giai đoạn chính, mỗi giai đoạn có các biểu hiện lâm sàng riêng biệt:

Trong giai đoạn đầu, triệu chứng rất mơ hồ, khiến nhiều người không nhận ra mình đang bị ngộ độc. Vì vậy, đến bệnh viện để kiểm tra men gan là điều cực kỳ quan trọng nếu nghi ngờ đã uống quá liều Paracetamol.

4. Ai dễ bị ngộ độc Paracetamol?

Một số nhóm người có nguy cơ cao bị ngộ độc Paracetamol, ngay cả khi uống với liều thông thường:

• Người uống rượu thường xuyên: Rượu làm tăng chuyển hóa Paracetamol thành NAPQI, khiến gan dễ bị tổn thương hơn.
• Người mắc bệnh gan mạn tính: Những người có gan yếu hoặc đang điều trị các bệnh liên quan đến gan có thể không có đủ glutathione để trung hòa NAPQI.
• Người có chế độ ăn uống thiếu dinh dưỡng: Suy dinh dưỡng hoặc thiếu chất chống oxy hóa làm giảm khả năng giải độc của gan.
• Người dùng thuốc khác chứa Paracetamol: Nhiều loại thuốc cảm cúm, thuốc giảm đau có Paracetamol trong thành phần, và việc uống kết hợp nhiều loại thuốc có cùng hoạt chất có thể dễ dàng dẫn đến quá liều.

5. Điều trị ngộ độc Paracetamol

Việc phát hiện sớm ngộ độc Paracetamol là yếu tố quyết định giúp cứu sống bệnh nhân. Điều trị bao gồm:

1. Rửa dạ dày (nếu uống thuốc trong vòng 1 giờ).
2. Sử dụng than hoạt tính để hấp thu lượng thuốc còn lại trong ruột.
3. Dùng thuốc giải độc N-acetylcysteine (NAC):
   • NAC là thuốc giải độc chính giúp bổ sung glutathione và giảm tổn thương gan.
   • NAC hiệu quả nhất khi sử dụng trong 8–10 giờ đầu sau khi uống Paracetamol [6].
4. Điều trị hỗ trợ tại bệnh viện: Theo dõi men gan, điện giải, chức năng thận và đông máu.

Nếu điều trị kịp thời, khả năng phục hồi hoàn toàn rất cao. Tuy nhiên, nếu để muộn, suy gan cấp có thể dẫn đến tử vong.

6. Cách phòng ngừa ngộ độc Paracetamol

Để tránh ngộ độc Paracetamol, mọi người cần:

1. Dùng đúng liều: Người lớn không quá 4 g/ngày, trẻ em dùng theo liều khuyến cáo (10–15 mg/kg/lần).
2. Không uống nhiều thuốc chứa Paracetamol cùng lúc: Đọc kỹ nhãn thuốc, tránh kết hợp thuốc cảm cúm hoặc thuốc giảm đau có chứa Paracetamol.
3. Tránh uống rượu bia khi dùng Paracetamol: Đây là yếu tố nguy cơ lớn gây tổn thương gan.
4. Không tự ý dùng Paracetamol lâu dài: Nếu cơn đau kéo dài hơn 3 ngày, nên đến bác sĩ khám.

7. Kết luận

Paracetamol là một thuốc tuyệt vời khi được sử dụng đúng cách, nhưng có thể là “sát thủ thầm lặng” khi dùng sai. Chính vì vậy, hiểu đúng về Paracetamol và các nguy cơ liên quan là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe của bạn.
Đừng để viên thuốc quen thuộc này trở thành mối nguy hiểm tiềm tàng – hãy dùng thuốc có trách nhiệm và luôn tuân thủ đúng hướng dẫn.

📚 Tài liệu tham khảo:

1. World Health Organization. (2022). WHO Model List of Essential Medicines: Paracetamol. Retrieved from https://www.who.int
2. Brunton, L. L., Hilal-Dandan, R., & Knollmann, B. C. (2022). Goodman & Gilman’s The Pharmacological Basis of Therapeutics (14th ed.). McGraw-Hill Education.
3. Rang, H. P., Dale, M. M., Ritter, J. M., & Flower, R. J. (2016). Rang and Dale’s Pharmacology (8th ed.). Elsevier.
4. Rumack, B. H. (2012). Acetaminophen misconceptions: Toxicity, toxicokinetics, and mechanisms of action. Clinical Toxicology, 50(1), 91–98.
5. Lee, W. M. (2017). Acetaminophen (Paracetamol) hepatotoxicity: A review. Clinical Liver Disease, 10(1), 6–11.
6. Daly, F. F. S., et al. (2008). Guidelines for the management of paracetamol poisoning. Medical Journal of Australia, 188(5), 296–301.
7. Heard, K. J. (2008). Acetylcysteine for acetaminophen poisoning. New England Journal of Medicine, 359(3), 285–292.
8. Prescott, L. F. (2000). Paracetamol: Past, present, and future. American Journal of Therapeutics, 7(2), 143–147.