Sau những trận lũ lụt lịch sử ở miền trung: Nguy cơ tiêu chảy cấp tăng mạnh và điều người dân cần biết để tự bảo vệ

1. Mưa lũ miền Trung: vì sao sau nước rút, bệnh tật lại dâng lên?

Những năm gần đây, miền Trung liên tục hứng chịu các đợt mưa lớn kéo dài, nước dâng nhanh, nhiều nơi ngập sâu từ 1–3 mét, giao thông chia cắt, hàng chục nghìn hộ dân phải sơ tán. Khi nước rút, cảnh tượng quen thuộc lại lặp lại: bùn đất phủ kín nhà cửa, giếng nước bị ngập, thực phẩm hư hỏng, chuồng trại đổ nát, nguồn nước sạch gần như không thể sử dụng ngay.

Tình trạng này không chỉ gây thiệt hại tài sản mà còn kéo theo nguy cơ bùng phát bệnh tiêu chảy cấp, một trong những bệnh dễ gặp nhất sau thiên tai. WHO cảnh báo rằng ở những khu vực chịu ảnh hưởng lũ lụt, nguy cơ bùng phát bệnh lây qua đường nước tăng lên đáng kể do ô nhiễm phân – rác – chất thải tràn lan vào nguồn nước sinh hoạt [1].

Kinh nghiệm nhiều năm tại các tỉnh Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên – Huế cho thấy số ca tiêu chảy thường tăng mạnh trong 1–2 tuần sau khi nước rút, đặc biệt ở khu vực sử dụng giếng đào, bể nước mưa bị ngâm lâu trong lũ.

2. Tại sao tiêu chảy cấp lại bùng phát mạnh sau lũ? – Góc nhìn khoa học

CDC xác định hai đường lây quan trọng nhất gây bùng phát tiêu chảy sau thiên tai gồm [2]:

• Nước uống bị nhiễm phân, chứa vi khuẩn đường ruột.
• Thực phẩm nhiễm khuẩn, do bảo quản kém, mất điện, dụng cụ nấu ăn bị nhiễm nước bẩn.

Trong lũ miền Trung, cả hai yếu tố này đều xuất hiện cùng lúc:

• Giếng, bể chứa, hệ thống lọc bị ngập → nhiễm bẩn nặng.
• Thực phẩm dự trữ bị hư do mất lạnh, nhưng nhiều gia đình vẫn cố tận dụng để giảm thiệt hại.
• Điểm trú bão đông người, nhà vệ sinh tạm bợ, nguồn nước sạch hạn chế → dễ lây chéo.

Hệ quả là các tác nhân gây bệnh như Vibrio cholerae (tả), Shigella (lỵ), E.coli trở nên đặc biệt nguy hiểm. Chỉ cần 100–1000 vi khuẩn Shigella cũng đủ gây bệnh ở người khỏe mạnh [3] — một con số rất nhỏ cho một môi trường ô nhiễm sau lũ.

3. Ba tác nhân gây tiêu chảy cấp đáng lo ngại nhất sau mưa lũ

3.1. Vibrio cholerae (tả)

• Gây tiêu chảy dữ dội, phân màu như “nước vo gạo”.
• Người bệnh có thể mất nước nặng và tử vong chỉ sau vài giờ nếu không được bù nước đúng cách [1].

3.2. Shigella (lỵ trực khuẩn)

• Lây nhanh qua tay bẩn, thực phẩm, nước uống.
• CDC cảnh báo Shigella là tác nhân rất dễ gây thành dịch trong các khu tập trung sau thiên tai [2].

3.3. E.coli gây bệnh

• Một số chủng có thể gây biến chứng HUS – suy thận cấp, đặc biệt ở trẻ em [2].

4. Số liệu cho thấy mức độ nguy hiểm không thể coi thường

• WHO ước tính 1,3–4 triệu người tử vong hằng năm vì bệnh tiêu chảy, phần lớn tại nơi vệ sinh – nước sạch bị gián đoạn sau thiên tai [1].
• Sau các đợt lũ lớn ở Đông Nam Á, tỷ lệ nhập viện do tiêu chảy tăng 2–6 lần so với trước lũ [4].
• Báo cáo trong nước ghi nhận sau mưa lũ miền Trung năm 2020, số ca tiêu chảy tại cộng đồng tăng 30–50% trong 2 tuần đầu sau khi nước rút [5].

Điều này cho thấy: tiêu chảy cấp không phải bệnh nhẹ, mà là một trong những mối đe dọa lớn nhất sau thiên tai.

5. Đối tượng nào ở miền Trung dễ mắc nhất?

• Trẻ nhỏ: hệ miễn dịch yếu
• Người già, người bệnh nền
• Người sống tại khu trú bão đông đúc
• Gia đình có giếng – bể chứa bị ngập
• Người phải dọn dẹp lâu trong nước bẩn

Đây là những nhóm cần được ưu tiên cung cấp nước sạch và hỗ trợ y tế sớm.

6. Nhận biết sớm để cứu sống: vì sao quan trọng?

Các dấu hiệu cần chú ý:

• Tiêu chảy nhiều lần, phân toàn nước hoặc nhầy máu
• Nôn liên tục
• Khát nhiều, ít tiểu
• Da khô, mắt trũng — dấu mất nước cấp
• Trẻ nhỏ mệt lả, khó đánh thức

Bệnh tả có thể khiến bệnh nhân sốc giảm thể tích trong 4–6 giờ nếu không được bù nước đúng cách [1].

7. Phòng bệnh: áp dụng đúng khuyến cáo quốc tế – hiệu quả đã được chứng minh

7.1. Ưu tiên số 1: Bù nước bằng Oresol (ORS)

WHO cho biết Oresol giúp giảm đến 93% nguy cơ tử vong trong các trường hợp tiêu chảy nặng [1].

7.2. Ăn chín – uống sôi

Nấu chín hoàn toàn có thể tiêu diệt E.coli, Shigella, Vibrio cholerae tốt hơn bất kỳ loại lọc thô nào.

7.3. Khử khuẩn nước trước khi sử dụng

• Viên Cloramin B/NaDCC
• Đun sôi
• Dụng cụ lọc đạt chuẩn

7.4. Giữ vệ sinh cá nhân

• Rửa tay xà phòng
• Dùng găng tay/ủng khi dọn bùn lũ
• Không để đồ ăn tiếp xúc nước bẩn

7.5. Không tự ý dùng kháng sinh

CDC nhấn mạnh đa số trường hợp không cần kháng sinh, dùng sai còn khiến bệnh nặng hơn [2].

8. Kết luận

Thực tế mưa lũ miền Trung trong nhiều năm qua cho thấy: khi nước rút cũng là lúc bệnh tật bắt đầu dâng lên. Tiêu chảy cấp — đặc biệt do tả, lỵ và E.coli — là bệnh dễ gặp và nguy hiểm nhất.

Tuy nhiên, với hành động đúng ngay từ đầu:
– Dùng nước sạch
– Ăn chín uống sôi
– Bù nước đúng cách
– Nhận biết sớm triệu chứng nguy hiểm

… chúng ta hoàn toàn có thể giảm mạnh nguy cơ bệnh tật, bảo vệ gia đình và cộng đồng sau thiên tai.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1] World Health Organization. (n.d.). Cholera fact sheet. WHO( 2025).
[2] Centers for Disease Control and Prevention. (n.d.). Waterborne diseases and disasters. CDC( 2025 ).
[3] Centers for Disease Control and Prevention. (n.d.). Shigella – Shigellosis. CDC( 2024).
[4] World Health Organization. (2015). Water-related diseases following flooding in Southeast Asia. WHO Regional Office for SEAR.
[5] Bộ Y tế Việt Nam. (2020). Báo cáo tình hình bệnh truyền nhiễm sau mưa lũ miền Trung. Cục Y tế Dự phòng.

MỜI QUÝ VỊ XEM THÊM VIDEO TẠI ĐÂY: https://youtube.com/shorts/mCtRKOnLcTI?feature=share