Y khoa Diễn đàn Y khoa, y tế sức khoẻ, kiến thức lâm sàng, chẩn đoán và điều trị, phác đồ, diễn đàn y khoa, hệ sinh thái y khoa online, mới nhất và đáng tin cậy.
Thuốc, trong vai trò là “vị cứu tinh” của sức khỏe, lẽ ra phải được quản lý chặt chẽ hơn bất kỳ mặt hàng nào khác. Tuy nhiên, tại Việt Nam và trên toàn cầu, vấn nạn thuốc giả và thuốc kém chất lượng đang trở thành mối đe dọa thường trực, âm thầm hủy hoại niềm tin và sức khỏe của cộng đồng. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính mỗi năm có hàng trăm nghìn người tử vong do sử dụng các sản phẩm y tế giả mạo, đặc biệt ở các khu vực dễ tổn thương [1].
Mức độ nghiêm trọng của vấn đề được thể hiện rõ qua các cảnh báo gần đây của Bộ Y tế Việt Nam vào cuối năm 2025:
- Về thuốc giả: Ngày 04/12/2025, Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế) đã ban hành công văn khẩn yêu cầu thu hồi và cảnh báo rộng rãi về tình trạng thuốc Clorocid TW3 (SĐK VD-25305-16) bị làm giả, xuất hiện tại một số tỉnh thành. Đây là một loại thuốc kháng sinh thông dụng, việc bị làm giả khiến người bệnh đứng trước nguy cơ thất bại điều trị và kháng thuốc [2].
- Về thuốc vi phạm chất lượng: Trước đó, vào ngày 25/11/2025, Bộ Y tế cũng đã yêu cầu thu hồi trên toàn quốc lô thuốc bột Padobaby (thuốc hạ sốt, giảm đau), số GĐKLH: 893100414024 (SĐK cũ: VD-32292-19), do Công ty Cổ phần Dược Medipharco sản xuất. Lô thuốc này bị xác định vi phạm ở mức độ 3 do chỉ tiêu chất bảo quản không đạt [3]. Thuốc kém chất lượng, dù không phải thuốc giả, vẫn tiềm ẩn nguy cơ gây độc tính và phản ứng bất lợi nghiêm trọng cho người sử dụng, nhất là trẻ em.
Hai sự việc này chỉ là phần nổi của tảng băng chìm, cho thấy mối đe dọa không chỉ đến từ những sản phẩm hoàn toàn không có hoạt chất, mà còn từ những sản phẩm có hàm lượng hoặc thành phần phụ trợ không đạt chuẩn được sản xuất trong nước.
Bài viết này sẽ đi sâu phân tích cơ chế mà thuốc giả và thuốc kém chất lượng (Clorocid TW3, Padobaby,…) gây ra những tác hại khôn lường lên sức khỏe con người, đồng thời cung cấp các giải pháp để tự bảo vệ.
1. Cơ chế gây hại chính của thuốc giả và thuốc kém chất lượng
Tác hại của các loại thuốc này không chỉ đơn thuần là không có tác dụng, mà là một chuỗi phản ứng tiêu cực phức tạp lên cơ thể và hệ thống y tế.
1.1. Không có hoạt chất (tác hại do bỏ sót điều trị)
Đây là cơ chế phổ biến nhất. Thuốc giả thường chứa bột vô hại như tinh bột, bột đá hoặc chất độn rẻ tiền thay vì hoạt chất (Active Pharmaceutical Ingredient – API) cần thiết [4].
-
Hậu quả: Bệnh nhân không nhận được liều điều trị cần thiết, khiến bệnh tình kéo dài, trầm trọng hơn, hoặc tử vong trong trường hợp bệnh cấp tính (như nhiễm trùng nặng, sốc phản vệ).
-
Ví dụ thực tế: Bệnh nhân sốt rét hoặc nhiễm trùng dùng thuốc giả không chứa kháng sinh/thuốc chống sốt rét sẽ khiến ký sinh trùng/vi khuẩn tăng sinh không kiểm soát, dẫn đến thất bại điều trị [5].
1.2. Chứa hoạt chất sai hoặc không an toàn (tác hại do độc tố)
Một số loại thuốc giả chứa hoạt chất hoàn toàn khác, có độc tính cao hoặc không được cấp phép.
-
Hậu quả: Gây ra các phản ứng có hại nghiêm trọng (Adverse Drug Reactions – ADRs) không mong muốn, từ nhẹ như phát ban, buồn nôn, đến nặng như tổn thương nội tạng cấp tính (gan, thận), hôn mê và tử vong.
-
Ví dụ thực tế: Việc sử dụng chất bảo quản vi phạm chỉ tiêu trong lô thuốc Padobaby bị thu hồi cho thấy dù là thuốc kém chất lượng (substandard) vẫn tiềm ẩn nguy cơ độc tính khi nồng độ vượt quá mức cho phép [3]. Ngoài ra, một số thuốc giả đã bị phát hiện chứa các hóa chất công nghiệp độc hại thay thế API [4].
1.3. Hàm lượng hoạt chất không đảm bảo (tác hại do quá liều hoặc dưới liều)
-
Thuốc dưới liều (Sub-potent): Hàm lượng API thấp hơn quy định. Gây ra hiệu quả điều trị kém (như mục 2.1) và là nguyên nhân chính dẫn đến kháng thuốc (xem mục 3.1).
- Thuốc quá liều (Super-potent): Hàm lượng API cao hơn quy định. Gây ra ngộ độc cấp tính hoặc mãn tính. Điều này đặc biệt nguy hiểm với các thuốc có khoảng điều trị hẹp (Narrow Therapeutic Index – NTI) như Digoxin, Warfarin, hoặc một số thuốc điều trị ung thư [6].
2. Tác hại vĩ mô lên y tế cộng đồng
Ngoài tác động trực tiếp lên từng cá nhân, thuốc giả còn tạo ra những hậu quả mang tính cộng đồng, đe dọa sự bền vững của hệ thống y tế.
2.1. Thúc đẩy kháng kháng sinh và kháng thuốc
Đây là tác hại nguy hiểm nhất về mặt vĩ mô. Khi bệnh nhân sử dụng thuốc kháng sinh kém chất lượng (dưới liều), vi khuẩn không bị tiêu diệt hoàn toàn mà chỉ bị “làm quen” và nhanh chóng phát triển cơ chế tự vệ, tạo ra chủng vi khuẩn kháng thuốc (drug resistance) [5].
-
Hậu quả: Dẫn đến kỷ nguyên kháng kháng sinh (Antibiotic Resistance), khiến các loại thuốc kháng sinh thế hệ sau không còn hiệu quả, biến các bệnh nhiễm trùng thông thường trở nên khó điều trị hoặc không thể điều trị được nữa.
2.2. Mất niềm tin và chi phí y tế tăng cao
-
Mất niềm tin: Các cảnh báo liên tục về thuốc giả (như vụ Clorocid TW3 giả) làm suy giảm nghiêm trọng niềm tin của công chúng vào hệ thống cung ứng thuốc, bác sĩ và nhà thuốc [1].
-
Gia tăng chi phí: Bệnh nhân phải điều trị kéo dài, nhập viện nhiều lần do thất bại điều trị, hoặc phải điều trị các tổn thương nội tạng do độc tố, làm tăng gánh nặng tài chính cho gia đình và ngân sách y tế quốc gia [4].
3. Giải pháp tự bảo vệ trước nguy cơ
Để tránh xa mối đe dọa từ thuốc giả và thuốc kém chất lượng, người tiêu dùng cần chủ động thực hiện các biện pháp sau:
-
Mua thuốc ở nguồn tin cậy: Chỉ mua thuốc tại các nhà thuốc lớn, uy tín, có giấy phép kinh doanh rõ ràng, hoặc bệnh viện/phòng khám chính thức.
-
Kiểm tra tem, nhãn mác: Kiểm tra kỹ tem chống giả, tem niêm phong, số lô, hạn sử dụng, và số đăng ký. Bao bì thuốc chính hãng thường được in sắc nét, không bị nhòe mực.
-
Sử dụng công cụ truy xuất nguồn gốc: Nhiều loại thuốc có mã vạch, mã QR, hoặc hệ thống tin nhắn SMS để người tiêu dùng có thể truy xuất nguồn gốc sản phẩm thông qua ứng dụng hoặc website của Cục Quản lý Dược và nhà sản xuất.
-
Tham khảo ý kiến dược sĩ/bác sĩ: Không tự ý mua thuốc theo lời quảng cáo không rõ nguồn gốc hoặc qua các kênh phân phối không chính thức (đặc biệt là các trang mạng xã hội không được kiểm soát).
-
Theo dõi cảnh báo: Thường xuyên theo dõi các thông báo chính thức từ Cục Quản lý Dược – Bộ Y tế về các lô thuốc bị thu hồi hoặc bị làm giả [2].
4. Kết luận
Thuốc giả và thuốc kém chất lượng là một vấn đề sức khỏe cộng đồng khẩn cấp, gây ra tác hại nghiêm trọng từ cấp độ cá nhân (ngộ độc, tử vong) đến cấp độ toàn cầu (kháng kháng sinh). Sự hủy hoại này diễn ra âm thầm nhưng có hậu quả lâu dài và thảm khốc.
Bằng cách tăng cường nhận thức, kiểm tra nguồn gốc và tuân thủ chặt chẽ các cảnh báo y tế chính thức, mỗi cá nhân có thể trở thành một “hàng rào” bảo vệ sức khỏe của chính mình và cộng đồng trước mối đe dọa không ngừng này.
