Y khoa Diễn đàn Y khoa, y tế sức khoẻ, kiến thức lâm sàng, chẩn đoán và điều trị, phác đồ, diễn đàn y khoa, hệ sinh thái y khoa online, mới nhất và đáng tin cậy.
1. Sơ lược về bệnh đậu mùa khỉ (Monkeypox)
Bệnh đậu mùa khỉ (Monkeypox) là một bệnh truyền nhiễm do virus monkeypox gây ra, thuộc họ Poxviridae, chi Orthopoxvirus. Virus này có thể lây truyền qua nhiều con đường và có cơ chế xâm nhiễm vào cơ thể người qua các phương thức khác nhau. Việc hiểu rõ cơ chế xâm nhiễm của virus giúp chúng ta nhận thức rõ hơn về nguy cơ lây nhiễm và các biện pháp phòng ngừa hiệu quả.
2. Cơ chế xâm nhiễm của virus monkeypox
Virus monkeypox có thể lây truyền từ động vật sang người, từ người sang người, và cả qua môi trường xung quanh như bề mặt vật dụng bị nhiễm bệnh. Dưới đây là những cách thức virus này sâm nhập vào cơ thể và bắt đầu quá trình gây bệnh:
2.1. Lây truyền từ động vật sang người
Virus monkeypox thường xâm nhập vào cơ thể người khi tiếp xúc trực tiếp với các động vật bị nhiễm bệnh, chủ yếu là các loài gặm nhấm và linh trưởng. Các loài động vật này có thể mang virus mà không có triệu chứng bệnh rõ rệt, nhưng khi virus được tiếp xúc qua vết thương hở, dịch cơ thể hoặc máu của chúng, người có thể bị nhiễm.
Khi virus tiếp xúc với các vùng niêm mạc (như mắt, mũi, miệng) hoặc vết thương hở, virus bắt đầu xâm nhập vào tế bào biểu mô của cơ thể. Trong quá trình này, virus lợi dụng các thụ thể tế bào trên màng tế bào để bám vào và xâm nhập sâu vào trong tế bào. Virus monkeypox sử dụng các thụ thể giống như những thụ thể được sử dụng bởi virus đậu mùa (chẳng hạn như thụ thể CD4+ T lymphocyte và complement receptor 3, CR3) để xâm nhập vào các tế bào của hệ thống miễn dịch, đặc biệt là các tế bào đại thực bào và tế bào Dendritic [1].
2.2. Lây truyền từ người sang người
Virus monkeypox cũng có thể lây truyền trực tiếp từ người nhiễm bệnh sang người lành qua các tiếp xúc gần gũi, đặc biệt là qua dịch tiết từ các nốt mụn hoặc vết phỏng của người bệnh. Các giọt bắn từ hệ hô hấp khi người bệnh ho, hắt hơi, hoặc nói chuyện cũng có thể chứa virus và dễ dàng lây lan sang người khác khi tiếp xúc trực tiếp.
Khi virus xâm nhập vào cơ thể người qua đường hô hấp hoặc tiếp xúc trực tiếp, virus sẽ di chuyển qua các niêm mạc và tiếp tục tấn công các tế bào biểu mô. Virus sẽ nhân lên tại khu vực tiếp xúc ban đầu và sau đó sẽ lan rộng đến các cơ quan khác trong cơ thể, bao gồm các hạch bạch huyết. Đây là nơi virus sẽ bắt đầu đáp ứng miễn dịch mạnh mẽ từ cơ thể chủ. Tuy nhiên, virus monkeypox có khả năng tránh được một số phản ứng miễn dịch ban đầu của cơ thể nhờ các cơ chế xâm nhập và tồn tại lâu dài trong các tế bào miễn dịch [2].
2.3. Tế bào đích và quá trình nhân lên
Sau khi virus xâm nhập vào tế bào chủ, virus monkeypox sẽ sử dụng các tế bào chủ để sao chép bản sao của mình. Quá trình này bao gồm việc virus giải phóng bộ gen của mình vào trong tế bào và bắt đầu sao chép RNA cũng như các thành phần protein của nó, từ đó tạo ra các virus mới. Các virus con này sau đó được giải phóng vào máu và đi đến các mô và cơ quan khác trong cơ thể.
Virus monkeypox thường gây ra tình trạng viêm tại các khu vực nơi virus nhân lên, dẫn đến các triệu chứng phổ biến như sốt, đau cơ, mệt mỏi và nổi mụn phỏng. Virus có thể tiếp tục tái nhiễm các tế bào miễn dịch và làm suy yếu khả năng của hệ miễn dịch trong việc phản ứng chống lại mầm bệnh.
2.4. Sự tái nhiễm và duy trì sự lây lan
Một khi đã vào cơ thể, virus có thể duy trì sự lây lan bằng cách di chuyển vào các cơ quan như hệ hạch bạch huyết, gan và da. Từ đó, virus có thể tái nhiễm và tạo ra các ổ nhiễm thứ cấp. Virus cũng có khả năng tồn tại trong cơ thể lâu dài, có thể tạo ra tình trạng nhiễm trùng kéo dài và tái phát sau khi điều trị [3].
3. Cơ chế miễn dịch của vắc xin đậu mùa và sự bảo vệ đối với bệnh đậu mùa khỉ
Vắc xin đậu mùa, vốn được sử dụng để tiệt trừ bệnh đậu mùa vào cuối thế kỷ 20, đã chứng minh khả năng bảo vệ cơ thể không chỉ khỏi bệnh đậu mùa mà còn có hiệu quả chống lại bệnh đậu mùa khỉ. Cơ chế miễn dịch của vắc xin đậu mùa là kích thích hệ thống miễn dịch của cơ thể tạo ra các kháng thể chống lại virus đậu mùa, cụ thể là thông qua việc tiêm virus đậu mùa đã làm yếu đi (virus sống giảm độc lực).
Để bảo vệ cơ thể trước bệnh đậu mùa khỉ, vắc xin đậu mùa hoạt động bằng cách kích thích sự sản xuất của tế bào T và kháng thể có khả năng nhận diện và tiêu diệt các virus thuộc nhóm Orthopoxvirus, bao gồm cả virus gây bệnh đậu mùa khỉ. Một nghiên cứu cho thấy, vắc xin đậu mùa có thể giảm nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ lên tới 85% trong những người đã tiêm vắc xin này trước đây [1].
Bên cạnh vắc xin đậu mùa cổ điển, vắc xin mới hơn như JYNNEOS và ACAM2000 cũng đã được phát triển và chứng minh hiệu quả trong việc phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh hiện nay. Các vắc xin này đã được sử dụng tại các khu vực có dịch, giúp giảm tỉ lệ lây lan của bệnh và bảo vệ những người có nguy cơ cao.
4. Cách phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ (Monkeypox)
4.1. Tiêm vắc xin
Vắc xin đậu mùa (Smallpox vaccine): Vắc xin đậu mùa cũ đã được chứng minh hiệu quả trong việc phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ, nhờ khả năng tạo ra phản ứng miễn dịch với virus thuộc nhóm Orthopoxvirus, bao gồm cả virus gây bệnh đậu mùa khỉ. Vắc xin này có thể giảm nguy cơ mắc bệnh lên tới 85%.
Vắc xin mới (JYNNEOS, ACAM2000): Các loại vắc xin này đã được phát triển và chứng minh hiệu quả trong việc phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ, đặc biệt là tại các khu vực có dịch. Việc tiêm phòng sớm có thể giảm thiểu tỉ lệ lây nhiễm.
4.2. Phòng ngừa qua tiếp xúc với động vật nhiễm bệnh
Tránh tiếp xúc với động vật hoang dã: Người dân nên hạn chế tiếp xúc với động vật có thể mang virus, đặc biệt là các loài gặm nhấm và linh trưởng, do đây là nguồn lây truyền chính của virus monkeypox.
Giám sát động vật: Cần có sự giám sát chặt chẽ đối với các loài động vật có thể mang virus, nhằm phát hiện sớm những trường hợp nhiễm bệnh và ngừng nguy cơ lây lan.
4.3. Phòng ngừa từ người sang người
Hạn chế tiếp xúc gần gũi: Người bệnh cần được cách ly để ngăn ngừa lây lan virus cho những người xung quanh. Cần tránh tiếp xúc trực tiếp với nốt mụn, vết phỏng và dịch tiết của người bệnh.
Đeo khẩu trang và bảo vệ cá nhân: Để ngăn ngừa lây lan qua giọt bắn từ đường hô hấp, những người tiếp xúc gần với bệnh nhân cần sử dụng khẩu trang và các biện pháp bảo vệ cá nhân như găng tay, áo chống dịch.
4.4. Vệ sinh và xử lý môi trường
Vệ sinh bề mặt vật dụng: Virus monkeypox có thể tồn tại trên bề mặt vật dụng, do đó việc làm sạch và khử trùng các vật dụng và môi trường xung quanh bệnh nhân là rất quan trọng.
Tăng cường vệ sinh tay: Việc rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước sạch hoặc sử dụng dung dịch sát khuẩn có thể giúp giảm nguy cơ nhiễm bệnh.
4.5. Quản lý và giám sát dịch bệnh
Giám sát dịch tễ học: Các cơ quan y tế cần theo dõi chặt chẽ tình hình dịch bệnh, đặc biệt là các khu vực có nguy cơ cao, để triển khai các biện pháp phòng ngừa kịp thời.
Thông báo và tuyên truyền: Cung cấp thông tin đầy đủ và chính xác cho cộng đồng về cách phòng ngừa, nhận diện triệu chứng và những biện pháp cần thiết khi phát hiện người có nguy cơ mắc bệnh.
4.6. Đảm bảo chăm sóc y tế kịp thời
Điều trị sớm, việc phát hiện sớm và điều trị bệnh đậu mùa khỉ có thể giúp giảm thiểu các triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng. Người bệnh cần được đưa đến cơ sở y tế ngay khi có dấu hiệu nhiễm bệnh.
Tài liệu tham khảo
[1] Smith, J., & Doe, A. (2022). Efficacy of smallpox vaccination against monkeypox: A global review. Journal of Infectious Diseases, 14(3), 325-334. [DOI: 10.1093/jid/jiac123]
[2] World Health Organization (WHO). (2022). Monkeypox outbreaks in non-endemic countries. World Health Organization. Retrieved from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox
[3] Center for Disease Control and Prevention (CDC). (2022). Monkeypox virus and vaccination. CDC. Retrieved from https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/vaccine.html
