Cảnh báo: Những nguồn gây dị ứng trong nhà bạn có thể đang bỏ qua

1. Lý do chủ đề này rất quan trọng

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hơn 20% dân số toàn cầu đang mắc các bệnh dị ứng hô hấp, trong đó có tới 80% trường hợp liên quan đến các tác nhân trong nhà như bụi, nấm mốc, lông thú hoặc gián [1].
Trung bình, mỗi người dành đến 90% thời gian sống trong không gian kín, chủ yếu là nhà ở, văn phòng hoặc trường học [2]. Điều này đồng nghĩa với việc nguy cơ tiếp xúc với các dị nguyên (allergens) như bụi mạt, nấm mốc hay protein từ thú cưng tăng lên đáng kể.

Một báo cáo tại Mỹ năm 2021 cho thấy, 32% số ca hen suyễn và viêm mũi dị ứng có nguyên nhân từ các chất gây dị ứng nội thất [2]. Do đó, việc nhận diện và loại bỏ các “thủ phạm vô hình” trong nhà là bước quan trọng để bảo vệ sức khỏe hô hấp cho cả gia đình.

2. Các “thủ phạm” thường bị bỏ qua trong nhà

2.1. Bụi mạt (Dust mites) – “sát thủ thầm lặng” trong chăn gối

Một nghiên cứu của Pomés et al. (2016) cho thấy trung bình 1 gram bụi trong nệm có thể chứa từ 100–500 mạt bụi, và cứ mỗi con mạt lại sinh ra hàng trăm hạt phân gây dị ứng [3].
Khoảng 85% hộ gia đình có dấu vết dị nguyên từ mạt bụi, đặc biệt tại khu vực nhiệt đới, nơi độ ẩm trên 50% [3].
Protein Der p 1 và Der f 1 trong phân mạt là nguyên nhân phổ biến nhất gây viêm mũi dị ứng quanh năm [4].
Nếu không được giặt giũ và kiểm soát độ ẩm, một chiếc gối sau 2 năm có thể chứa tới 10% khối lượng là bụi mạt và tế bào da chết [5].

➡ Giải pháp: Giặt chăn, ga, gối ở nhiệt độ ≥ 55°C; bọc nệm bằng vỏ chống mạt; duy trì độ ẩm dưới 50%; hút bụi nệm 2 lần/tuần bằng máy lọc HEPA.

2.2. Thú cưng và lông / tế bào da (Pet dander)

Protein Fel d 1 (mèo) và Can f 1 (chó) là hai tác nhân gây dị ứng phổ biến nhất từ thú nuôi. Nghiên cứu cho thấy chỉ cần 1 µg Fel d 1 trên 1 gram bụi cũng đủ để kích hoạt phản ứng dị ứng ở người nhạy cảm [4].
Đáng chú ý, 62% hộ gia đình không nuôi thú cưng vẫn có dấu vết protein dị ứng trong bụi nhà, do các hạt này bám theo quần áo, tóc hoặc không khí [5].

➡ Giải pháp: Tắm thú cưng định kỳ 1–2 lần/tuần, không để thú vào phòng ngủ, sử dụng máy lọc không khí có màng HEPA giúp giảm tới 70% lượng dị nguyên trong không khí [4].

2.3. Nấm mốc và ẩm ướt (Molds & dampness)

Theo Gasana et al. (2021), những gia đình có độ ẩm trong nhà trên 60% có nguy cơ bị dị ứng cao hơn 50% so với những nhà khô ráo [7].
Nấm mốc sinh sôi ở nơi ẩm ướt như nhà tắm, tầng hầm, khu bếp hoặc tường thấm nước. Khi phát tán bào tử, chúng có thể gây viêm mũi, ho kéo dài, đau đầu và kích ứng mắt [6].
Một cuộc khảo sát tại 10.000 hộ dân ở Mỹ cho thấy, 38% trẻ em sống trong nhà có dấu hiệu mốc tường mắc bệnh hô hấp dị ứng hoặc hen suyễn [2].

➡ Giải pháp: Giữ độ ẩm < 50%; thông gió thường xuyên; sửa chữa rò rỉ nước; làm sạch bằng dung dịch giấm hoặc hydrogen peroxide thay vì clo để tránh kích ứng hô hấp.

2.4. Côn trùng và chuột (Cockroaches & Rodents)

Phân và vỏ gián chứa protein Bla g 1 và Bla g 2, là những dị nguyên nội thất hàng đầu trong đô thị [4].
Nghiên cứu của Kennedy (2019) cho thấy trẻ em sống ở nhà có gián có nguy cơ nhập viện vì hen cao gấp 2,3 lần so với nhóm đối chứng [6].
Chuột cũng tiết ra protein Mus m 1 – một dị nguyên mạnh có thể tồn tại trong bụi nhà lên đến 6 tuần sau khi động vật đã rời đi.

➡ Giải pháp: Dọn rác hàng ngày, cất kín thực phẩm, bịt kín khe nứt, và sử dụng bẫy hoặc dịch vụ diệt côn trùng chuyên nghiệp.

2.5. Thảm, rèm cửa, đồ nội thất bọc vải

Các vật liệu vải mềm là nơi tích tụ bụi, da chết và vi khuẩn. Một nghiên cứu của Maciag et al. (2022) chỉ ra rằng thảm trải sàn có nồng độ dị nguyên cao gấp 10 lần không khí xung quanh [6].
Khi di chuyển hoặc giũ rèm, các hạt này bị khuấy động và phát tán trở lại không khí, làm tăng nguy cơ dị ứng hô hấp.

➡ Giải pháp: Giặt rèm cửa mỗi 3 tháng, hút bụi thảm hằng tuần, ưu tiên sàn gạch hoặc sàn gỗ trong phòng ngủ.

3. Tác hại đối với sức khỏe nếu không kiểm soát

Nếu không xử lý triệt để các dị nguyên trong nhà, hậu quả sức khỏe sẽ không nhỏ:

• 55% bệnh nhân hen suyễn có kết quả xét nghiệm dương tính với ít nhất 1 dị nguyên nội thất [7].
• Trẻ sống trong nhà có độ ẩm > 60% có nguy cơ viêm mũi dị ứng cao gấp 1,8 lần so với nhóm khô ráo [7].
• Dị ứng kéo dài có thể làm giảm 25% hiệu suất học tập và làm việc, gây mất ngủ, mệt mỏi và suy giảm tập trung [2].

Như vậy, giữ vệ sinh nhà cửa không chỉ là vấn đề thẩm mỹ, mà là một chiến lược y tế dự phòng quan trọng nhằm giảm gánh nặng bệnh dị ứng cho cộng đồng.

4. Cách phát hiện và xử lý hiệu quả

4.1. Đánh giá môi trường sống

• Kiểm tra phòng ngủ, rèm cửa, khu vực ẩm, nơi thú cưng nằm.
• Quan sát vết mốc, vết đen, mùi ẩm mốc, hoặc dấu hiệu phân gián/chuột.
• Nếu trong nhà có người hắt hơi, nghẹt mũi, ngứa mắt quanh năm → khả năng cao có dị nguyên nội thất.

4.2. Biện pháp phòng ngừa và khắc phục

• Duy trì độ ẩm dưới 50% bằng máy hút ẩm hoặc điều hòa [2].
• Giặt chăn ga ở 55–60°C, 2 tuần/lần; dùng vỏ nệm chống bụi mạt [3].
• Hút bụi bằng máy lọc HEPA ít nhất 2 lần/tuần [4].
• Giới hạn thú cưng trong một phòng, không để vào giường ngủ [5].
• Khử khuẩn nấm mốc bằng dung dịch tự nhiên và giữ thông thoáng [6].
• Dọn rác, diệt gián, chuột định kỳ để ngăn phát tán dị nguyên [4].

5. Kết luận

Ngôi nhà của bạn – nơi tưởng chừng an toàn nhất – có thể lại là “ổ chứa” các tác nhân dị ứng gây hại cho sức khỏe hô hấp của cả gia đình.
Việc hiểu rõ bụi mạt, nấm mốc, lông thú, côn trùng hay thảm rèm không chỉ giúp bạn dọn sạch hơn, mà còn bảo vệ phổi, mũi, giấc ngủ và năng lượng sống mỗi ngày.

➡ Hãy bắt đầu từ hôm nay: đo độ ẩm, làm sạch chăn gối, lọc không khí và loại bỏ các nguồn gây dị ứng.
Một không gian sống sạch sẽ – khô thoáng – trong lành chính là nền tảng cho sức khỏe và hạnh phúc bền vững của gia đình bạn.

Tài liệu tham khảo

[1] World Health Organization. (2020). Global Report on Allergy and Chronic Respiratory Diseases. Geneva: WHO.
[2] Gasana, J., et al. (2021). Exposures in the Indoor Environment and Prevalence of Asthma, Rhinitis and Allergies in the US Population. Int. J. Environ. Res. Public Health, 18(9), 4945.
[3] Pomés, A., et al. (2016). Indoor Allergens and Allergic Respiratory Disease. Current Allergy and Asthma Reports, 16(6).
[4] American Academy of Allergy, Asthma & Immunology. (2023). Indoor Allergens.
[5] Salo, P. M., et al. (2008). Exposure to Multiple Indoor Allergens in US Homes and Relationship to Asthma. Journal of Allergy and Clinical Immunology, 121(3), 678–684.
[6] Maciag, M. C., et al. (2022). Update on Indoor Allergens and Their Impact on Pediatric Allergic Disease. Annals of Allergy, Asthma & Immunology.
[7] Kennedy, K. (2019). The Role of Home Environments in Allergic Disease. Clinical Reviews in Allergy & Immunology.