Cơ chế điều hòa chu kỳ kinh nguyệt

Pha nang noãn

Sự chiêu mộ các nang noãn

🪹Đầu tiên, các nang noãn nguyên thủy được khởi động, quá trình này còn được gọi là “chiêu mộ sơ cấp” hay “chiêu mộ ban đầu” và xảy ra liên tục, theo kiểu ngẫu nhiên, không phụ thuộc vào FSH. Thật ra, phần lớn các nang noãn nguyên thủy được chiêu mộ lúc này đều thoái hóa theo cơ chế “chết theo chương trình” trước khi đến được giai đoạn nang noãn có hốc.

📈Ở người, các thụ thể của FSH chỉ bắt đầu được hình thành ở các nang noãn từ giai đoạn sơ cấp trở đi. Ở giai đoạn muộn của sự phát triển, nang noãn bắt đầu đáp ứng với FSH và có khả năng chuyển đổi androstenedione thành estradiol bằng cách kích hoạt men thơm hóa.

📉Vào cuối pha hoàng thể của chu kỳ kinh nguyệt, hoàng thể bị thoái hóa làm nồng độ của estradiol và progesterone giảm trong tuần hoàn.

💧Điều này cho phép sự gia tăng tần số của các xung chế tiết GnRH ở vùng dưới đổi, từ đó, kích thích tuyến yên làm tăng chế tiết FSH. Như vậy, nồng độ FSH bắt đầu tăng từ cuối pha hoàng thể của chu kỳ trước và kéo dài qua pha nang noãn của chu kỳ sau. Sự gia tăng nồng độ FSH ở giai đoạn chuyển tiếp hai chu kỳ này, khi vượt qua “nồng độ ngưỡng FSH”, giúp chiêu mộ các nang noãn có hốc.

⚡️Mặc dù ban đầu, các nang noãn đều có tiềm năng như nhau để phát triển đến giai đoạn trưởng thành, nhưng chỉ những nang noãn có hốc nào có tốc độ phát triển nhanh hơn, giành được tác động của FSH thì mới lớn lên và tồn tại đến giai đoạn tiền phóng noãn. Quá trình chiêu mộ nang noãn có hốc này được gọi là “chiêu mộ thứ cấp” hay “chiêu mộ có chu kỳ”, xảy ra có chu kỳ và phụ thuộc vào FSH. Dựa trên các quan sát trực tiếp, người ta tin rằng có khoảng 10 nang noãn có hốc trên mỗi buồng trứng được chiêu mộ trong giai đoạn chuyển tiếp nang noãn-hoàng thể này.

Sự chọn lọc nang noãn

Vào khoảng ngày 7 chu kỳ kinh, một số nang noãn có hốc, có nhiều thụ thể FSH trên tế bào hạt và chế tiết nhiều estradiol hơn sẽ được chọn lọc để chuẩn bị cho sự phóng noãn sau này.

Sự vượt trội của một nang noãn

☄️Nồng độ estrogen tăng có tác dụng phản hồi âm lên sự chế tiết FSH của tuyến yên, làm giảm nồng độ FSH trong máu. Hiện tượng này làm cho các nang noãn khác kém phát triển hơn thiếu FSH, giảm khả năng chế tiết estrogen dẫn đến tăng tích lũy androgen và cuối cùng là bị thoái hóa.

❄️Cũng trong giai đoạn này, dưới tác động của FSH, các thụ thể của LH bắt đầu xuất hiện trên tế bào hạt. Như vậy, trong giai đoạn sớm của nang noãn có hốc, tế bào hạt chỉ có thể nhận tác động của FSH, trong khi ở giai đoạn muộn, tế bào hạt có thể đáp ứng với cả FSH và LH. Đây cũng có thể là một cách giải thích cho hiện tượng ít phụ thuộc vào FSH của nang vượt trội.

Sự thoái hóa của nang noãn

Ở đầu pha nang noãn, sự gia tăng nồng độ FSH tạo điều kiện cho các nang noãn phát triển đồng đều, thoát khỏi hiện tượng thoái hóa. Tuy nhiên ngay sau đó, sự sụt giảm nồng độ FSH do tác động phản hồi âm lên nội tiết sinh sản của nang noãn vượt trội làm hàng loạt nang đã được lọc bị thoái hóa, để cuối cùng chỉ có nang vượt trội phát triển đến giai đoạn trưởng thành.

Phóng noãn

🗓Vào ngày 14 chu kỳ kinh, nang noãn đạt kích thước tối đa, khoảng 20-25mm do sự gia tăng thể tích dịch nang.

🌀Dưới tác động của đỉnh LH, noãn bào bắt đầu quá trình trưởng thành của nhân và bào tương. Đồng thời, đỉnh LH cũng giúp thay đổi toàn bộ quá trình chế tiết hormone của nang noãn, giúp nang noãn sau phóng noãn trở thành hoàng thể.

🌩Phóng noãn là một quá trình mà thông qua đó một noãn trưởng thành được giải phóng từ một nang noãn.

⏱️Ước tính thời gian trung bình phóng noãn là 34-38 giờ sau đỉnh LH. Tuy nhiên nồng độ đỉnh LH phải được duy trì ít nhất trong 14-27 giờ để đảm bảo cho sự trưởng thành của noãn. Thông thường, đỉnh LH kéo dài trong 48-50 giờ.

⏳️Trước phóng noãn, đỉnh LH tạo ra các thay đổi trong tổng hợp các hormone steroid. Khoảng hai giờ sau khi bắt đầu đỉnh LH, nang noãn trưởng thành có tăng nhẹ tổng hợp estrogen và androgen, sau đó, bắt đầu giảm xuống. Tế bào hạt không còn tổng hợp estrogen mà thay vào đó là tổng hợp progesterone. Đây là nét đặc trưng của sinh người do có sự phóng thích progesterone vài giờ trước phóng noãn.

🌋Sự gia tăng về kích thước của nang trưởng thành trước phóng noãn do tăng thể tích của dịch nang làm nang trưởng thành trồi lên bề mặt buồng trứng. Lớp vỏ buồng trứng trở nên rất mỏng, mô liên kết vỡ và hiện tượng phóng noãn xảy ra. Dịch nang cùng với noãn và các tế bào hạt quanh noãn được phóng thích khỏi buồng trứng.

Pha hoàng thể

🌕Trước khi phóng noãn, các tế bào hạt nang noãn đã bắt đầu gia tăng kích thước và bắt đầu tích lũy các chất vàng, dẫn đến việc hình thành cấu trúc gọi là hoàng thể sau này.

🌝Chức năng hoàng thể bình thường cần có sự phát triển nang noãn tối ưu dưới tác động của FSH đầy đủ và nồng độ cơ bản của LH.

🌟Pha hoàng thể sớm được đánh dấu bởi sự tạo lập mạch máu qua trung gian VEGF (vascular epithelial growth factor). Sự thoái hóa của hoàng thể có liên quan đến sự giảm nồng độ VEGF.

🚀Trong pha hoàng thể, estradiol, progesterone tác động lên hạ đồi và tuyến yên nhằm ức chế sự phát triển nang noãn mới.

Pha chuyển tiếp hoàng thể-nang noãn

Sự thoái hóa hoàng thể làm sụt giảm estradiol và progesterone xuống mức rất thấp, điều này cho phép gia tăng các xung GnRH và giải thoát trục nội tiết sinh sản khỏi phản hồi âm, từ đó, FSH bắt đầu tăng vào cuối pha hoàng thể. Nồng độ FSH tăng khởi động sự chiêu mộ các nang noãn thứ cấp cho một chu kỳ mới.