Y khoa Diễn đàn Y khoa, y tế sức khoẻ, kiến thức lâm sàng, chẩn đoán và điều trị, phác đồ, diễn đàn y khoa, hệ sinh thái y khoa online, mới nhất và đáng tin cậy.
1. RSV – Gánh nặng bệnh tật hô hấp lớn nhưng thường bị đánh giá thấp
Virus hợp bào hô hấp (Respiratory Syncytial Virus – RSV) là một trong những tác nhân gây bệnh hô hấp phổ biến nhất ở trẻ em trên toàn cầu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), RSV là nguyên nhân hàng đầu gây nhiễm trùng đường hô hấp dưới cấp tính ở trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt là viêm tiểu phế quản và viêm phổi [1].
Ước tính mỗi năm trên thế giới có hơn 30 triệu ca nhiễm RSV ở trẻ nhỏ, trong đó khoảng 3–4 triệu ca phải nhập viện, và hàng chục nghìn trường hợp tử vong, chủ yếu xảy ra ở trẻ sơ sinh và trẻ dưới 1 tuổi [1].
Điểm đáng lưu ý là RSV không phải bệnh hiếm và cũng không chỉ xảy ra ở trẻ có bệnh nền. Nhiều nghiên cứu dịch tễ học cho thấy phần lớn trẻ nhập viện vì RSV là trẻ đủ tháng, khỏe mạnh trước đó, không có tiền sử sinh non hay bệnh lý tim phổi bẩm sinh [2].
Điều này khiến RSV trở thành mối đe dọa mang tính cộng đồng, chứ không chỉ là vấn đề của một nhóm nguy cơ hẹp.
Tại Việt Nam, RSV có tính mùa rõ rệt, thường tăng mạnh vào thời điểm giao mùa và mùa lạnh, trùng với cao điểm của các bệnh hô hấp khác như cúm, viêm phổi do vi khuẩn. Các bệnh viện nhi tuyến cuối thường ghi nhận gia tăng đột biến số ca viêm tiểu phế quản do RSV, dẫn đến tình trạng quá tải giường bệnh, thiếu nhân lực và áp lực lớn lên hệ thống hồi sức nhi khoa [3].
Kết luận cốt lõi: RSV không còn là “bệnh cảm lạnh thông thường”, mà là một gánh nặng y tế nghiêm trọng, có khả năng gây bệnh nặng, nhập viện và tử vong, đặc biệt ở trẻ trong hai năm đầu đời.
2. Giới hạn của các chiến lược phòng RSV truyền thống
Trong nhiều thập kỷ, phòng RSV chủ yếu dựa vào biện pháp không đặc hiệu như rửa tay, đeo khẩu trang, giữ ấm, hạn chế tiếp xúc với người bệnh. Tuy nhiên, các biện pháp này phụ thuộc lớn vào hành vi và môi trường, khó đảm bảo hiệu quả tuyệt đối, đặc biệt với trẻ sơ sinh – nhóm hoàn toàn phụ thuộc vào người chăm sóc [1].
Về mặt y học, điều trị RSV hiện nay chủ yếu là điều trị hỗ trợ: thở oxy, bù dịch, hút đờm, thở máy khi cần. Không có thuốc kháng virus đặc hiệu được sử dụng rộng rãi cho RSV. Điều này đồng nghĩa với việc khi trẻ đã mắc bệnh nặng, y học chỉ có thể “đỡ đòn”, không thể đảo ngược nhanh tiến trình bệnh.
Trước khi có kháng thể đơn dòng thế hệ mới, một số quốc gia sử dụng palivizumab, một kháng thể đơn dòng cũ, để dự phòng RSV. Tuy nhiên, biện pháp này bộc lộ nhiều hạn chế:
-
Phải tiêm mỗi tháng một lần trong suốt mùa RSV
-
Chi phí cao
-
Chỉ định rất hạn chế, chủ yếu cho trẻ sinh non hoặc có bệnh lý tim phổi nặng [4]
Hệ quả là đa số trẻ nhỏ – vốn chiếm phần lớn ca nhập viện do RSV – không được bảo vệ, tạo ra khoảng trống lớn trong chiến lược phòng bệnh.
Vấn đề then chốt: trước đây, RSV là bệnh “không có giải pháp phòng ngừa hiệu quả, dễ tiếp cận cho số đông trẻ em”.
3. Kháng thể đơn dòng thế hệ mới: Cơ sở khoa học và bằng chứng lâm sàng mạnh mẽ
3.1. Cơ chế tác động phù hợp sinh lý miễn dịch trẻ sơ sinh
Kháng thể đơn dòng thế hệ mới, tiêu biểu là nirsevimab, được thiết kế để gắn vào protein F của RSV ở dạng tiền hợp nhất, từ đó ngăn virus xâm nhập tế bào biểu mô đường hô hấp [5]. Đây là vị trí then chốt quyết định khả năng gây nhiễm của RSV.
Điểm khác biệt căn bản so với vắc xin là:
-
Vắc xin cần hệ miễn dịch tự tạo kháng thể → hiệu quả phụ thuộc vào độ trưởng thành miễn dịch
-
Kháng thể đơn dòng cung cấp kháng thể sẵn có, bảo vệ ngay sau tiêm [5]
Điều này đặc biệt phù hợp với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, nhóm có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, đáp ứng miễn dịch với vắc xin còn hạn chế.
3.2. Hiệu quả và độ an toàn đã được chứng minh qua nghiên cứu lớn
Các thử nghiệm lâm sàng pha II và III, được công bố trên New England Journal of Medicine, cho thấy nirsevimab:
-
Giảm 70–75% nguy cơ nhập viện do RSV
-
Giảm rõ rệt các ca viêm đường hô hấp dưới nặng cần can thiệp y tế
-
Hiệu quả kéo dài khoảng 5–6 tháng chỉ với một liều duy nhất [5], [6]
Quan trọng hơn, dữ liệu an toàn cho thấy tỷ lệ tác dụng phụ tương đương giả dược, không làm tăng nguy cơ phản ứng nghiêm trọng, củng cố tính an toàn khi sử dụng đại trà cho trẻ nhỏ [6].
Đây là lần đầu tiên y học có một công cụ vừa hiệu quả, vừa đơn giản, vừa phù hợp triển khai trên diện rộng để phòng RSV.
4. Triển khai tại Việt Nam: Từ bằng chứng khoa học đến thực tiễn y tế
4.1. VNVC triển khai tiêm kháng thể đơn dòng RSV trên toàn quốc
Cuối năm 2025, Hệ thống tiêm chủng VNVC chính thức triển khai tiêm kháng thể đơn dòng phòng RSV cho trẻ từ sơ sinh đến 24 tháng tuổi tại Việt Nam [7].
Đây là cột mốc quan trọng, đưa Việt Nam tiệm cận với các quốc gia đã áp dụng chiến lược phòng RSV chủ động.
Việc triển khai dựa trên:
-
Dữ liệu khoa học quốc tế
-
Nhu cầu thực tiễn từ hệ thống bệnh viện nhi
-
Khuyến cáo của các tổ chức y khoa uy tín [7], [8]
4.2. Tác động đối với hệ thống y tế và xã hội
Ở góc độ y tế công cộng, việc tiêm kháng thể đơn dòng RSV mang lại nhiều lợi ích:
-
Giảm số ca nhập viện nhi khoa, đặc biệt trong mùa cao điểm
-
Giảm chi phí điều trị, nhất là chi phí hồi sức
-
Giảm áp lực quá tải bệnh viện, bảo vệ nguồn lực y tế [8], [9]
Về phía gia đình, dự phòng chủ động giúp phụ huynh chuyển từ tâm thế “điều trị khi bệnh xảy ra” sang “bảo vệ trước khi bệnh đến”, phù hợp với xu hướng y học dự phòng hiện đại.
5. Kết luận: Vì sao kháng thể đơn dòng RSV là lựa chọn tất yếu?
RSV là bệnh phổ biến, khó kiểm soát bằng điều trị, và có thể gây hậu quả nặng nề cho trẻ nhỏ. Trong bối cảnh đó, kháng thể đơn dòng thế hệ mới đáp ứng đầy đủ các tiêu chí của một biện pháp dự phòng lý tưởng:
-
Hiệu quả cao
-
An toàn
-
Phù hợp sinh lý trẻ sơ sinh
-
Triển khai đơn giản
Việc đưa kháng thể đơn dòng RSV vào thực hành tại Việt Nam không chỉ là tiến bộ về mặt kỹ thuật y khoa, mà còn là bước chuyển chiến lược từ điều trị bị động sang phòng bệnh chủ động, góp phần bảo vệ thế hệ trẻ em trong giai đoạn dễ tổn thương nhất của cuộc đời.
Tài liệu tham khảo
1. World Health Organization. (2024). Respiratory syncytial virus (RSV).
2. Hall, C. B., et al. (2013). The burden of RSV infection in young children.
3. Thanh Niên. (2025). RSV – mối nguy hô hấp âm thầm đe dọa trẻ nhỏ.
4. American Academy of Pediatrics. (2014). Policy statement on palivizumab.
5. Hammitt, L. L., et al. (2022). Nirsevimab for prevention of RSV.
6. Griffin, M. P., et al. (2020). Safety and efficacy of nirsevimab.
7. VNVC. (2025). Chính thức tiêm kháng thể đơn dòng phòng RSV cho trẻ.
8. VnExpress. (2025). Tiêm kháng thể đơn dòng phòng RSV cho trẻ đến 2 tuổi.
9. Báo Đầu Tư. (2025). Bảo vệ trẻ nhỏ trước RSV mùa cao điểm.
