Sự khác biệt giữa đột quỵ và đột tử: Bạn cần phải biết

Đột quỵ và đột tử đều là những tình trạng y tế nghiêm trọng có thể dẫn đến tử vong đột ngột, nhưng chúng có nguyên nhân, cơ chế sinh lý và triệu chứng hoàn toàn khác nhau. Việc hiểu rõ sự khác biệt này không chỉ giúp nâng cao nhận thức sức khỏe mà còn giúp cứu sống những bệnh nhân trong tình huống cấp cứu. Bài viết này sẽ phân tích về nguyên nhân, triệu chứng, cơ chế sinh lý và cách can thiệp đối với hai tình trạng này.

1. Đột quỵ: Nguyên nhân và cơ chế sinh lý

Đột quỵ, hay còn gọi là tai biến mạch máu não, xảy ra khi dòng máu đến một phần của não bị gián đoạn hoặc giảm đột ngột, khiến não thiếu oxy và dưỡng chất. Điều này dẫn đến tổn thương tế bào não và có thể gây ra các triệu chứng như yếu liệt một bên cơ thể, khó nói, mất thị lực, đau đầu dữ dội và mất thăng bằng. Đột quỵ có thể chia thành hai loại chính:

• Đột quỵ thiếu máu cục bộ: Xảy ra khi một hoặc nhiều động mạch cung cấp máu cho não bị tắc nghẽn, thường là do cục máu đông. Đây là loại đột quỵ phổ biến nhất, chiếm khoảng 85% tổng số ca đột quỵ. Theo một nghiên cứu của American Stroke Association, việc tắc nghẽn mạch máu có thể xảy ra do xơ vữa động mạch, cao huyết áp và các bệnh lý tim mạch khác [1].
• Đột quỵ xuất huyết: Xảy ra khi một mạch máu trong não bị vỡ, gây chảy máu vào mô não. Loại đột quỵ này ít phổ biến hơn nhưng thường nghiêm trọng hơn và có tỷ lệ tử vong cao hơn. Theo nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới, đột quỵ xuất huyết có tỷ lệ tử vong cao gấp 2 lần so với đột quỵ thiếu máu cục bộ [2].

Đột quỵ là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ hai trên thế giới, chỉ sau bệnh tim mạch. Việc nhận biết và can thiệp kịp thời trong “giờ vàng” (3 – 4,5 giờ đầu sau khi có triệu chứng) có thể giúp giảm thiểu tổn thương não và cải thiện cơ hội sống sót cho bệnh nhân [3].

2. Đột tử: Nguyên nhân và cơ chế sinh lý

Đột tử là tình trạng tử vong đột ngột xảy ra trong vòng một giờ sau khi khởi phát các triệu chứng cấp tính hoặc khi không có người chứng kiến thời điểm tử vong, nhưng trong vòng 24 giờ trước đó bệnh nhân không có biểu hiện gì. Đột tử thường liên quan đến hệ thống tim mạch, khi tim ngừng hoạt động đột ngột, dẫn đến tử vong ngay lập tức nếu không có sự can thiệp y tế kịp thời. Các nguyên nhân phổ biến gây đột tử bao gồm:

• Bệnh mạch vành: Khi các mảng xơ vữa tích tụ trong động mạch vành, làm giảm lưu lượng máu đến tim và gây thiếu oxy cho cơ tim [4].
• Rối loạn nhịp tim: Các bất thường trong hệ thống điện của tim, khiến nhịp tim không đều, quá nhanh hoặc quá chậm, có thể dẫn đến ngừng tim đột ngột [5].
• Bệnh cơ tim và bệnh van tim: Các bệnh lý này có thể làm suy yếu chức năng tim và tăng nguy cơ ngừng tim đột ngột.

Theo Hiệp hội Tim mạch Mỹ, mỗi năm có khoảng 356.000 người Mỹ trải qua cơn đột tử tim, và hầu hết các trường hợp này xảy ra ở người lớn tuổi hoặc người có bệnh lý tim mạch nền [6].

3. Mối liên hệ giữa đột quỵ và đột tử

Mặc dù đột quỵ và đột tử là hai tình trạng khác nhau, nhưng chúng có mối liên hệ mật thiết. Ước tính có khoảng 10-20% ca đột tử xảy ra do đột quỵ. Đột quỵ cấp có thể dẫn đến tình trạng rối loạn kiểm soát tự chủ trung ương, gây tổn thương cơ tim, khiến điện tâm đồ bất thường, làm loạn nhịp tim và sau cùng là dẫn đến đột tử. Bằng chứng thực nghiệm và lâm sàng cho thấy sự mất cân bằng thần kinh tự chủ thường xảy ra hơn sau nhồi máu não liên quan đến thùy đảo – một vùng quan trọng kiểm soát các chức năng tự chủ của hệ giao cảm và phó giao cảm. Các bệnh lý tim mạch đi kèm làm tăng nguy cơ biến cố tim mạch và tử vong sau đột quỵ [7].

4. Sự khác biệt giữa đột quỵ và đột tử

Mặc dù cả đột quỵ và đột tử đều có thể dẫn đến tử vong đột ngột, nhưng chúng có nguyên nhân, cơ chế sinh lý và triệu chứng khác biệt rõ rệt.

– Nguyên nhân:

• Đột quỵ: Chủ yếu do tắc nghẽn hoặc vỡ mạch máu trong não, dẫn đến thiếu máu não và tổn thương tế bào não.
• Đột tử: Do các vấn đề liên quan đến tim mạch, đặc biệt là rối loạn nhịp tim hoặc nhồi máu cơ tim.

– Triệu chứng:

• Đột quỵ: Có các triệu chứng rõ ràng như yếu liệt một bên cơ thể, khó nói, mất khả năng vận động, đau đầu dữ dội.
• Đột tử: Thường không có triệu chứng báo trước hoặc có dấu hiệu rất mờ nhạt, khó nhận biết.

– Can thiệp và điều trị:

• Đột quỵ: Cần được can thiệp sớm trong vòng 3-6 giờ đầu sau khi có triệu chứng bằng thuốc tiêu huyết khối hoặc phẫu thuật để tái thông mạch máu.
• Đột tử: Đòi hỏi sự can thiệp ngay lập tức, thường là hồi sức tim phổi (CPR) hoặc sử dụng máy sốc điện để phục hồi nhịp tim.

5. Phòng ngừa và can thiệp

Việc phòng ngừa đột quỵ và đột tử chủ yếu dựa vào việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ như huyết áp cao, mỡ máu cao, tiểu đường, hút thuốc lá và lối sống ít vận động. Các biện pháp phòng ngừa bao gồm:

• Khám sức khỏe định kỳ: Để phát hiện sớm các yếu tố nguy cơ và có biện pháp can thiệp kịp thời.
• Duy trì lối sống lành mạnh: Bao gồm chế độ ăn uống hợp lý, tập thể dục đều đặn và tránh xa các chất kích thích như rượu bia và thuốc lá.
• Điều trị các bệnh lý nền: Như cao huyết áp, tiểu đường và bệnh tim mạch, để giảm thiểu nguy cơ mắc đột quỵ và đột tử.

Trong trường hợp gặp phải các triệu chứng nghi ngờ đột quỵ hoặc đột tử, cần gọi cấp cứu ngay lập tức và đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất để được xử trí kịp thời.

Tài liệu tham khảo

[1] American Stroke Association. (2020). Stroke: Risk Factors, Symptoms and Treatment.

[2] World Health Organization. (2020). Stroke and other cerebrovascular diseases.

[3] World Health Organization. (2020). Stroke: A global problem.

[4] American Heart Association. (2021). Heart disease and stroke statistics—2021 update: A report from the American Heart Association. Circulation, 143(8), e8-e10.

[5] Zipes, D. P., & Jalife, J. (2017). Cardiac Electrophysiology: From Cell to Bedside (7th ed.). Elsevier.

[6] American Heart Association. (2021). Sudden Cardiac Arrest: Causes and Treatment.

[7] Lavados, P. M., & Jørgensen, H. S. (2008). Stroke and cardiac complications: A review. Journal of Stroke and Cerebrovascular Diseases, 17(5), 288-292.