Bệnh Tổ Đỉa – ở Trẻ Em

Tác giả: Phạm Văn Hòa

I. Tổng Quan

• Bệnh tổ đỉa là một dạng chàm đặc biệt, với các nốt phồng nước nhỏ, ngứa dữ dội thường xuất hiện ở lòng bàn tay, ngón tay và gan bàn chân ở trẻ lớn, đặc biệt sau 10 tuổi. Trẻ nhỏ dưới 10 tuổi rất hiếm gặp bệnh này
• Bệnh thường xuất hiện thành từng đợt cấp và tái phát, diễn tiến khoảng 3–4 tuần trước khi bong vảy, có thể để lại da dày, nứt nẻ.

II. Nguyên Nhân & Yếu Tố Khởi Phát

• Nguyên nhân chính xác chưa rõ, nhưng có nhiều yếu tố liên quan:
  • Cơ địa dị ứng (atopy), viêm da cơ địa; tiền sử gia đình bị eczema
  • Mẫn cảm với kim loại như nickel, cobalt (qua thực phẩm hoặc môi trường tiếp xúc)
  • Tăng tiết mồ hôi (hyperhidrosis), đặc biệt ở trẻ em có thể gặp ở bàn tay, bàn chân
  • Căng thẳng tâm lý, nóng ẩm, tiếp xúc chất kích ứng (xà phòng mạnh, hoá chất)

III. Triệu Chứng Lâm Sàng

• Xuất hiện đột ngột những bọng nước tí hon (1–2 mm), sâu dưới lớp sừng, đôi khi tập trung dày như “tapioca pudding”
• Ngứa dữ dội, có khi rát, bỏng rát, đặc biệt khi vỡ bọng nước.
• Thường đối xứng, chủ yếu ở móng, lòng bàn tay và bàn chân, có thể hình thành bọng lớn (bullae).
• Giai đoạn mãn tính: da khô, bong vảy, nứt, da dày (lichenification), móng tay có thể bị ảnh hưởng (paronychia, dystrophy)
• Có thể dễ nhầm với bệnh khác như viêm da tiếp xúc, chàm bàn tay, tổn thương do nấm, hoặc bullous pemphigoid thể trẻ em

IV. Chẩn Đoán

• Chủ yếu dựa vào lâm sàng và tiền sử bệnh: kiểu tổn thương đặc trưng trên lòng bàn tay/chân kèm ngứa dữ dội.
• Làm xét nghiệm tách nấm (KOH) nếu nghi ngờ tổn thương nấm.
• Làm patch-test nếu nghi ngờ dị ứng kim loại hay hoá chất
• Biểu bì học (biopsy) hiếm khi cần, thường để loại trừ các bệnh bullous khác.

V. Điều Trị 

⭐ Các biện pháp điều trị khoa học

• Giảm tiếp xúc tác nhân kích ứng: tránh xà phòng mạnh, hoá chất, tiếp xúc kim loại, giữ tay chân khô thoáng.
• Dưỡng ẩm thường xuyên: sử dụng emollient dày (Eucerin, Aquaphor, CeraVe…) hoặc vaseline sau khi rửa tay/chân
• Steroid tại chỗ: kem/hơi mạnh cho đợt cấp, có thể dùng corticosteroid cực mạnh ngắn hạn dưới sự theo dõi y khoa.
• Nếu bọng nước lớn: ngâm tay/chân với potassium permanganate loãng (nước màu hồng nhạt) 10–15 phút giúp khô mụn nước và phòng nhiễm khuẩn
• Thuốc toàn thân (nếu mãn tính nặng): kháng histamine, corticosteroid uống, hoặc trong các trường hợp kháng thuốc: có thể dùng methotrexate, azathioprine, ciclosporin, alitretinoin cho người lớn; ở trẻ em rất hiếm dùng các thuốc này trừ khi thực sự cần
• Quang liệu pháp (PUVA/UVA‑1/UVB) có thể được cân nhắc trong các trường hợp tái phát nặng

VI. Phòng Ngừa Tái Phát & Giáo Dục

• Gia đình và trẻ cần được giáo dục phòng bệnh:
  • Nhận biết và tránh tác nhân khởi phát.
  • Duy trì chăm sóc da thường xuyên với sản phẩm dịu nhẹ.
  • Theo dõi tái phát, kiểm tra da định kỳ.
  • Trường hợp nghi ngờ dị ứng kim loại: patch‑test, điều chỉnh chế độ ăn hạn chế nickel nếu cần.

💡 Kết luận

Bệnh tổ đỉa ở trẻ em, dù ít gặp, nếu xảy ra cũng cần được chẩn đoán sớm và quản lý đúng. Việc kết hợp chăm sóc da, xác định và tránh tác nhân kích ứng, sử dụng các biện pháp điều trị khoa học (steroid tại chỗ, dưỡng ẩm, xử lý nhiễm khuẩn…) sẽ giúp trẻ giảm ngứa, làm lành tổn thương, và ngăn ngừa tái phát. Giáo dục và phối hợp giữa bác sĩ – phụ huynh – trẻ là yếu tố then chốt để kiểm soát tình trạng này lâu dài.

📚 Tài liệu tham khảo chính:

1. DermNet NZ – Pompholyx (dyshidrotic eczema): triệu chứng, nguyên nhân, điều trị tổng quan jaad.org+15DermNet®+15National Eczema Society+15
2. National Eczema Society – Pompholyx eczema factsheet National Eczema Society+1National Eczema Society+1
3. Skinsight – Dyshidrotic eczema condition & treatments in children Skinsight
4. Leung et al. – Enliven Pediatrics essay on dyshidrotic eczema Toronto Dermatology Centre+1Academia+1
5. Rady Children’s Health – Pediatric perspective on dyshidrotic eczema rchsd.org