[Chia sẻ] “Rủi ro” trong đầu tư khởi nghiệp?

Mấy hôm nay mạng xã hội VN sục sôi với sự thất bại bất ngờ của dự án xe đạp 3D Superstrata, Công ty Arevo của ông Sonny Vũ và bà Lê Diệp Kiều Trang, cựu CEO Facebook Việt Nam. Sự thất bại này đã làm tổn thất hơn 7 triệu USD từ các nhà đầu tư. Sự việc vẫn chưa phân rõ trắng đen nhưng có vẻ đang có 2 luồng ý kiến: (1) cho rằng đây là “rủi ro” trong đầu tư, mất thì thôi, quên đi (2) cho rằng có sự gian dối của công ty và hành động gọi vốn của họ giống như “lùa gà”…

Sự việc này làm mình nhớ đến một scandal khá đình đám xảy ra trong lĩnh vực công nghệ khoa học gần đây và kết thúc là bản án tù giam 11 năm cho một doanh nhân trong lĩnh việc công nghệ sinh học trong y học. Nếu ai quan tâm đến công nghệ, y học và đầu tư chắc không thể không biết đến Elizabeth Holmes, một người đã từng được tạp chí Forbes vinh danh vào năm 2014 là nữ tỷ phú tự thân trẻ nhất và giàu có nhất ở Hoa Kỳ dựa trên mức định giá 9 tỷ USD cho công ty Theranos của cô. Công ty Theranos bắt đầu được xem là ngôi sao sáng ở thung lũng Silicon khi Elizabeth đưa ra ý tưởng phát triển phương pháp xét nghiệm máu mới, chỉ với 1 lượng máu rất nhỏ lấy từ ngón tay để có thể phân tích được kết quả của khoảng hơn 200 xét nghiệm, từ đo lượng cholesterol đến kiểm tra gene. Nếu ý tưởng này trở thành hiện thực có thể được xem là một cú đột phá vượt bật trong lĩnh vực công nghệ, chăm sóc y tế và dĩ nhiên vì thế nó đã trở thành một tiềm năng lớn cho các nhà đầu tư. Nhờ đó mà Elizabeth Holmes đã thành công gọi vốn hơn 700 triệu USD từ các nhà đầu tư.

Tuy nhiên, ý tưởng này đã không thành hiện thực, những cố gắng để phát triển ý tưởng này đã thất bại. Ngày 4 tháng 9 năm 2018, công ty Theranos tuyên bố đóng cửa. Đến ngày gày 18 tháng 11 năm 2022, Elizabeth bị kết án hơn 11 năm (135 tháng) tù giam và bắt đầu thi hành án vừa bắt đầu vào tháng 4 vừa qua (năm 2023). Ngoài ra, Ramesh Balwani, chủ tịch và giám đốc điều hành của công ty cũng bị kết án hơn 12 năm tù giam.

Đến đây, có lẽ nhiều người thắc mắc rằng sự thất bại trong việc “hiện thực hóa ý tưởng” là điều hoàn toàn có thể xảy ra, dự án khởi nghiệp (startup) không bao giờ có đảm bảo thành công, việc “đầu tư” phải chấp nhận rủi ro, v.v… vậy tại sao Elizabeth Holmes bị thưa kiện và vào tù? Câu trả lời ngắn gọn đó là do cô ta và đồng bọn đã “gian dối”. Một số bằng chứng được đưa ra để buộc tội có thể kể ra như sau:

– Đã nhiều lần cố tình có những báo cáo sai với các nhà đầu tư về tình trạng tài chính của Theranos và triển vọng tương lai của nó. Ví dụ, họ trình bày với các nhà đầu tư rằng Theranos đã tiến hành xét nghiệm bệnh nhân của mình bằng máy phân tích do Theranos sản xuất; tuy nhiên trên thực tế, Theranos đã mua và sử dụng các máy phân tích có sẵn trên thị trường của bên thứ ba để xét nghiệm cho bệnh nhân. Các bị cáo cũng trình bày với các nhà đầu tư rằng Theranos sẽ tạo ra doanh thu hơn 100 triệu USD và hòa vốn vào năm 2014 và Theranos dự kiến sẽ tạo ra doanh thu khoảng 1 tỷ USD vào năm 2015; trên thực tế, họ biết rằng Theranos sẽ chỉ tạo ra doanh thu không đáng kể hoặc khiêm tốn trong năm 2014 và 2015.

– Đã lan truyền thông tin sai sự thật về dự án qua các phương tiện như liên lạc trực tiếp, tiếp thị, tuyên bố với giới truyền thông, báo cáo tài chính,… để lừa gạt các nhà đầu tư. Ví dụ, họ biết rằng máy phân tích có vấn đề về độ chính xác và độ tin cậy, không thể cạnh tranh với các máy thông thường hơn hiện có nhưng họ vẫn che đậy thông tin này.

– Đã lừa gạt các bác sĩ và bệnh nhân bằng cách (1) đưa ra những tuyên bố sai sự thật liên quan đến khả năng của Theranos trong việc cung cấp các kết quả xét nghiệm chính xác, nhanh chóng, đáng tin cậy và rẻ tiền (2) lờ đi thông tin liên quan đến các giới hạn và vấn đề với công nghệ của Theranos, như thiết bị của họ không thể đưa ra kết quả chính xác và đáng tin cậy đối với xét nghiệm về canxi, clorua, kali, bicacbonat, HIV, Hba1C, hCG và natri.

Sự sụp đổ của công ty Theranos là một cú sốc lớn cho các nhà đầu tư, và cũng là một bài học khi họ đầu tư vào “khoa học công nghệ” mà thiếu sự thận trọng trong việc tìm hiểu và kiểm chứng từ các chuyên gia độc lập. Trong một phân tích của giáo sư Eleftherios P. Diamandis về Theranos được đăng trên tạp chí chuyên ngành “Clinical Chemistry and Laboratory Medicine” vào tháng 5 năm 2015 nhận xét rằng “hầu hết các tuyên bố của công ty đều được phóng đại”!

Nói chung, những dự án khởi nghiệp đều chứa đựng rủi ro do vậy thất bại là điều hoàn toàn có thể xảy ra và cần được cảm thông, nhưng sự gian dối trong việc đưa thông tin sai sự thật để “lùa gà” là không thể chấp nhận được. Ngược lại, đối với nhà đầu tư thì việc thận trọng đánh giá thông tin đưa ra bởi người gọi vốn nên được đặt lên hàng đầu.

Bảo trọng nhe bà con,

TS. Nguyễn Hồng Vũ,

Viện nghiên cứu City of Hope, California, USA

Cố vấn khoa học Ruy Băng Tím

Tài liệu tham khảo: