[Hóa sinh] Cholesterol và một số vấn đề liên quan đến sinh lý.

I. Cholesterol là gì?

  1) Khái niệm:

– Cholesterol là một chất béo steroid, màu vàng, là steroid phổ biến và quan trọng nhất trong cơ thể người.   

-Cholesterol là thành phần của màng tế bào ở tất cả các mô trong cơ thể và được vận chuyển trong huyết tương. Nó được tổng hợp bởi gan- mỗi ngày từ 1,5-2gr- (nguồn gốc nội sinh) và có thể được bổ sung từ việc ăn uống các chất mỡ động vật (nguồn gốc ngoại sinh).

2) Chức năng:

-Cholesterol là thành phần quan trọng của màng tế bào. Nó giúp ổn định tính lỏng trong khoảng giao động nhiệt độ rộng hơn.

-Nhóm hydroxyl trên phân tử tương tác với đầu phosphate của phân tử phospholipid màng còn phần steroid và carbohydrate gắn sâu vào phần kị nước của màng.

-Cholesterol là tiền chất chính để tổng hợp vitamin D, một số hormone steroid khác như: hormone sinh dục, adrenocorticoid hormone, và muối mật.

3) Bài tiết:

-Cholesterol được bài tiết từ gan vào mật và được tái hấp thu ở ruột.

II. Sự vận chuyển cholesterol trong cơ thể:

Vì có bản chất là steroid nên nó rất ít tan trong nước và hầu như không thể tự hòa tan trong máu để lưu chuyển. Một trợ thủ đắc lực trong việc vận chuyển cholestrol đó là lipoprotein. Hầu hết các phân tử lipoprotein chứa một lõi của cá phân tử lipid kị nước được bao quanh bởi phần ưa nước của một số protein và phospholipid.

                                                  Hình: Phân tử Low-density lipoprotein (LDL)

HDL và LDL

-HDL (high-densty lipoprotein) hay lipoprotein tỉ trọng cao: là phân suất nhẹ nhất và có đường kính nhỏ nhất trong các lipoprotein huyết tương, vận chuyển cholesterol dư thừa từ các tổ chức về gan hoặc đến tuyến vỏ thượng thận hoặc tuyến sinh dục để tổng hợp các steroid hormone.  HDL được xem là cholesterol tốt vì nó giúp vận chuyển cholesterol khỏi các mảng xơ vữa đưa về gan, do đó làm giảm nguy cơ bị xơ vữa động mạch và các biến chứng về tim mạch khác.Ngoài ra HDL còn vận chuyển phospholid và một số loại lipoprotein khác.

-LDL (low-density lipoprotein) hay lipoprotein tỉ trọng thấp:  Có nhiệm vụ vận chuyển cholesterol đến các tổ chức, đặc biệt là đến tuyến vỏ thượng thận và tuyến sinh dục. LDL là thành phần có liên quan trực tiếp đến cơ chế hình thành mảng xơ vữa động mạch.Do đó LDL còn được biết đến như là cholesterol xấu.

III. Rối loạn trong sinh lý:

 Chứng xơ vữa động mạch:

-Lượng cholesterol lưu chuyển trong mạch máu nếu tích tụ quá nhiều sẽ hình thành nên các mảng bám trong lòng mạch , làm giảm đường kính mạch máu, dẫn đến giảm lưu lượng máu. Xơ vữa động mạch cùng với huyết áp cao đi kèm có thể dẫn tới hội chứng mạch vành, đột quỵ hoặc rối loạn chức năng thận.

-Hầu hết cholesterol được vận chuyển bởi LDL. Nếu các tế bào đích biểu hiện vừa đủ lượng LDL receptor trên bề mặt màng tế bào, LDL sẽ được loại bỏ khỏi mạch máu.

+Số lượng LDL receptor được điều hòa bởi cơ chế feedback âm tính. Khi nồng độ cholesterol trong các tế bào cao, sự tổng hợp LDL receptor bị ức chế. Kết quả là ít LDL được đưa vào tế bào từ huyết tương và LDL trong huyết tương tăng lên.

+Ngược lại, khi mức cholesterol bên trong các tb thấp, sự tổng hợp LDL receptor tăng lên, kết quả là lượng LDL được đưa vào tế bào nhiều và nồng độ của chúng trong huyết tương giảm xuống.

Familial hypercholesterolemia:

-Khi LDL gắn vào các thụ thể trên tế bào gan, nó được hấp thụ và dị hóa tạo năng lượng. Tăng cholesterol máu có tính gia đình (familial hypercholesterolemia) là một rối loạn trong đó gan không thể sản xuất các thụ thể này. Những người bị tăng cholesterol trong máu gia đình thường có LDL huyết tương cao,có thể lên đến 680mg/100ml so với 175mg/100ml đối với người bình thường, dẫn đến các bệnh lý xơ vữa mạch máu (như bệnh mạch vành), thường chỉ điều trị hiệu quả sau khi ghép gan.

Sự kiểm soát cholesterol: Mức cholesterol huyết thanh kiểm soát lượng cholesterol được tổng hợp bởi gan. Khi cholesterol huyết thanh cao, quá trình tổng hợp cholesterol ở mức thấp; ngược lại, khi nồng độ cholesterol huyết tương thấp, quá trình tổng hợp cholesterol sẽ tăng lên.

– Một số loại thuốc có thể ức chế sự tổng hợp ở gan, như atorvastatin (Lipitor) và Simvastatin (Zocor), ức chế một trong những enzime chủ chốt của quá trình tổng hợp cholesterol: HMG-CoA reductase. Bằng cách này chúng ngăn chặn ựu tổng hợp cholesterol bên trong các tế bào  và kích thích sự tổng hợp LDL receptor. Nhiều LDL sau đó đi vào các tế bào, làm giảm lượng cholesterol trong máu.

Chức năng của HDL: HDL mang cholesterol từ các mảng bám trong mạch máu tới gan, do đó làm giảm nguy cơ bị xơ vữa động mạch. Phụ nữ tiền mãn kinh có nhiều HDL hơn nam giới, đó là một trong những lý do khiến phụ nữ có nguy cơ mắc bệnh tim mạch thấp hơn.

 Lưu ý: Mức HDL có thể tăng lên trong cơ thể bằng cách tập thể dục và giảm cân.

Nguồn: Introduction to Genaral, organic and Biochemistry

Sinh lý học y khoa- ĐH Y Dược TPHCM

Wikipedia

Advertisement