[Xét nghiệm 57] Hormone kích thích tạo nang trứng (FSH)

HORMON KÍCH THÍCH TẠO NANG TRỨNG (FSH)

(Folliculostimuline Hypophysaire / Follicular-Stimulating Hormone [FSH])

Nhắc lại sinh lý

Hormon kích thích tạo nang trứng (Follicular-Stimulating Hormone [FSH]) là một glycoprotein được thùy trước tuyến yên bài tiết. Tình trạng tiết của tuyến yên được hormon gây giải phóng hormon hướng sinh dục (gonadotropinreleasing hormone [GnRH]) của vùng dưới đồi điều hòa và được các hormon steroid sinh dục (gonadal steroid hormone) ức chế qua cơ chế điều khiển ngược.

Trong giai đoạn tạo nang buồng trứng (follicular phase) của chu kỳ kinh nguyệt, FSH khởi động sự sản xuất estradiol của các nang Graaf, sau đó hai hormon này cũng hoạt động song song giúp nang buồng trứng phát triển thêm nữa. Tăng đột ngột nồng độ FSH và hormon tạo hoàng thể (luteinizing hormone [LH]) vào giữa chu kỳ kinh sẽ gây ra tình trạng rụng trứng (Hình 1).

Trong giai đoạn tạo hoàng thể (luteal phase), FSH kích thích sự sản xuất progesteron và hormon này cùng với estradiol, tạo thuận lợi cho đáp ứng của buồng trứng với LH. Khi xảy ra tình trạng mãn kinh, buồng trứng ngừng hoạt động chức năng, nồng độ FSH sẽ tăng lên.

Ở nam giới, FSH kích thích sự phát triển của tinh hoàn và các ống sinh tinh dịch, kích thích tính hoàn sản xuất các tinh trùng trưởng thành và thúc đẩy quá trình sản xuất các protein gắn với androgen (androgen binding proteins).

Mục đích và chỉ định xét nghiệm

Để đánh giá chức năng của trục dưới đồi-tuyến sinh dục ở cả nam và nữ. Vì vậy, XN này chủ yếu được sử dụng để chẩn đoán:

– Các rối loạn của tuyến sinh dục, tuyến yên, vùng dưới đồi.

– Tình trạng giảm chức năng tuyến sinh dục, vô sinh, các rối loạn kinh nguyệt, dậy thì sớm và mãn kinh.

Cách lấy bệnh phẩm

XN được thực hiện trên huyết thanh. Không nhất thiết yêu cầu BN phải nhịn ăn trước khi lấy máu làm XN.

Nếu có thể, khuyến cáo BN ngừng tất cả các thuốc có thể làm thay đối kết quả XN trong vòng 48h trước khi xét nghiệm.

Giá trị bình thường (Xem thêm Bảng 1)

Nữ:

• Giai đoạn tạo nang buồng trứng: 1,68 – 15 IU/L
• Giữa chu kỳ kinh: 21,9 – 56,6 IU/L.
• Giai đoạn tạo hoàng thế: 0,61 – 16,3 IU/L.
• Sau giai đoạn mãn kinh: 14,25,3 IUL. 

Nam: 1.24 – 7,8 IU/L

Trước tuổi dậy thì: 1,0 – 4,2 IU/L.

Tăng nồng độ FSH

Các nguyên nhân chính thường gặp là:

• Chứng tỏ đầu chi.
• Vô kinh nguyên phát.
• Tình trạng không có một hay cả hai tinh hoàn (anorchism).
• Suy tuyển sinh dục (gonadal failure).
• Cường năng tuyến yên.
• Suy chức năng sinh dục (hypogonadism).
• Khối u vùng dưới đồi.
• Sau cắt tử cung.
• Hội chứng Klinefelter.
• Mãn kinh.
• Đang có kinh.
• Sau cắt bỏ tinh họản (orchiectomy).
• Suy chức năng buồng trứng.
• Khối u tuyến yên.
• Dậy thì sớm.
• Hội chứng Stein-Leventhal (hay hội chứng buồng trứng đa nang).
• Suy chức năng tinh hoàn.
• Hội chứng Turmer.

Giảm nồng độ FSH

Các nguyên nhân chính thường gặp là:

• Tăng sản tuyến thượng thận (adrenal hyperplasia).
• Vô kinh thứ phát.
• Tình trạng chán ăn do tinh thần (anorexia nervosa).
• Chậm dậy thì.
• Giảm hormon hướng sinh dục (hypogonadotropinism).
• Sau phẫu thuật cắt tuyến yên (hypophysectomy). 
• Rối loạn chức năng vùng dưới đồi.
• Ung thư thượng thận, buồng trứng, tinh hoàn.
• Trẻ trước tuổi dậy thì.

Các yếu tố góp phần làm thay đổi kết quả xét nghiệm

• Mẫu bệnh phẩm bị vỡ hồng cầu hay có chất đồng vị phóng xạ để chụp xạ hình trong vòng 1 tuần trước khi lấy máu XN có thể làm thay đổi kết quả xét nghiệm.
• Các thuốc có thể làm giảm nồng độ FSH là: Chlorpromazin, estrogen, thuốc ngừa thai uống, progesteron, testosteron.

Lợi ích của xét nghiệm định lượng nồng độ FSH

1. XN đầu tiên được ưu tiên lựa chọn khi làm bilan các tình trạng không dậy thì, vô kinh tiên phát và bệnh buồng trứng đa nang.

2. XN hữu ích trong thăm dò các BN hiếm muộn:

• Ở nữ, XN định lượng FSH luôn được làm song hành với định lượng nồng độ LH và estradiol.
  Advertisement

  
• Ở nam, XN định lượng FSH luôn được phân tích kết hợp với kết quả xét nghiệm tinh dịch đồ (spermogramme).

Các hướng dẫn thực hành lâm sàng dựa trên học bằng chứng

Liên quan với đánh giá và xử trí tình trạng vệ sinh, nồng độ FSH tăng cao vào ngày thứ 3 của chu kỳ kinh dự kiến việc thụ tinh nhân tạo có tỷ lệ thành công thấp:

• Giá trị FSH vào ngày thứ 3 của chu kỳ kinh > 15 μIU/L thường dự kiến khả năng có thể mang thai trong tương lai tháp.
• Giá trị FSH vào ngày thứ 3 của chu kỳ kinh < 10 μIU/L phản ánh một chức năng tạo nang buồng trứng có thể bình thường.
• Giá trị FSH vào ngày thứ 3 của chu kỳ kinh là 10 – 15 μIU/L thường phản ánh tác động của tuổi tác đối với khả năng sinh sản ở phụ nữ.

Nguồn: “Các xét nghiệm thường quy áp dụng trong thực hành lâm sàng” – do PGS.TS Nguyễn Đạt Anh và Dược sĩ chuyên khoa II Nguyễn Thị Hương biên soạn.

Xem tất cả xét nghiệm tại:http://ykhoa.org/category/khoa-hoc/khoa-hoc-can-lam-sang/xet-nghiem/