[Cập nhật] Làm gì nếu thấy người bị đột quỵ? (3 điều nên và không nên làm)

Dưới đây là hướng dẫn nên làm gì và không nên làm gì, dựa theo các khuyến cáo từ bệnh viện đại học University of Pennsylvania, Hội Đột Quỵ Hoa Kỳ, và Hội Tim Mạch Hoa Kỳ

3 ĐIỀU NÊN LÀM

===

1. Gọi BS khẩn cấp (911 tại Hoa Kỳ hay 115 tại Việt Nam) và báo cho tổng đài là “Tôi nghĩ là tôi bị đột quỵ hay ba tôi/má tôi bị đột quỵ”. Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất.

– Các triệu chứng thường gặp của đột quý gồm đột ngột bị méo mặt, lệch một bên mặt (Face), yếu, tê, liệt tay chân một bên (Arm), hỏi bệnh nhân có thể đưa tay, co chân hay không? và giọng nói thay đổi (Speech). Các triệu chứng khác gồm nhức đầu, mắt mờ, lơ mơ, mất cân bằng khi đi đứng.

– Các triệu chứng của đột quỵ thường xảy ra rất nhanh, khác hẳn với hoạt động hường ngày của bệnh nhân

– Một số bệnh khác cũng có thể có triệu chứng giống đột quỵ như tụt đường huyết trong bệnh tiểu đường hay bị lên cơn sợ hãi (panic attack). Dù vậy, quý vị cần phải gọi BS ngay lập tức cho những triệu chứng trên

2. Ghi xuống triệu chứng đầu tiên xảy ra khi nào và trong tình huống nào

-Trong chữa trị đột quỵ, thời gian là vàng, nhất là trong khoảng 4 giờ đầu tiên khi xảy ra đột quỵ vì bệnh nhân có thể được cho dùng thuốc làm tan cục máu đông, dựa vào triệu chứ

ng đột quỵ xảy ra khi nào. Các can thiệp khác về đột quỵ cũng sẽ thực hiện trong 24 giờ để có hiệu quả tốt nhất.

– Vì vậy, ghi xuống thời điểm quan sát xảy ra đột quỵ và triệu chứng ví dụ như gặp BN bị đột nhiên liệt một bên tay lúc 1h30 chiều để báo cho chuyên viên cấp cứu

3. Giữ bệnh nhân tỉnh táo, và làm hô hấp hồi sức khẩn cấp CPR nếu bệnh nhân không còn thở

– Khi quý vị quan sát ai đó bị đột quỵ, quý vị cần giữ cho họ bình tĩnh và tỉnh táo cho đến khi nhân viên y tế đến nơi. Giữ cho bệnh nhân ở vị trí thoải mái, tránh bị té ngã. Xem xét có các dị vật trong miệng có thể làm cản đường thở. Quý vị có thể dìu bệnh nhân ngồi dựa vào hay nằm xuống một bên, quan trọng nhất là tiếp tục nói chuyện và giữ bệnh nhân tỉnh táo. Các nghiên cứu gần đây chỉ ra vị trí ngồi hay nằm không ảnh hưởng đến chữa trị và tiên lượng đột quỵ (2).

– Kiểm tra mạch ở cổ tay (phía bên ngón tay cái), ở cổ, và quan sát nhịp thở. Khi gặp bệnh nhân không tỉnh táo và kiểm tra không thấy mạch đập, quý vị nên làm CPR. Nếu quý vị không biết làm hô hấp nhân tạo CPR thì tổng đài 911 sẽ hướng dẫn quý vị cách làm.

– Làm CPR quan trọng nhất là ép tim đủ sâu và liên tục, dùng 2 bàn tay ép thẳng vào ngực sâu khoảng 2 inch (5cm) và nhịp 100 lần/phút và liên tục ít nhất là 2 phút, sau đó đổi người để giữ CPR được liên tục. Với người không chuyên môn y khoa, không cần phải làm thổi ngạt (3) như “miệng thổi miệng” hay thấy trong phim.

– Trong đại dịch Covid-19, qúy vị có thể đặt miếng vải hoặc khăn giấy che miệng bệnh nhân, và nhớ đeo khẩu trang lúc làm CPR.

3 ĐIỀU KHÔNG NÊN LÀM

=====

1. Đừng để bệnh nhân lịm đi hay mất tỉnh táo trong lúc gọi BS khẩn cấp (911).

– Quý vị cố giữ cho bệnh nhân tỉnh táo và bình tĩnh cho đến khi chuyên viên cấp cứu đến.

– Một số bệnh nhân cảm giác buồn ngủ và muốn đi ngủ khi bị đột quỵ. Quý vị giữ họ tỉnh táo, đừng cho họ đi ngủ mà gọi BS khẩn cấp ngay vì thời gian là vàng trong chữa trị đột quỵ.

2. Đừng tự tiện cho bệnh nhân uống thuốc, đồ ăn, hay nước uống, hay chích kim vào các đầu ngón tay

– Quý vị đừng nên nghe theo người khác hay trên mạng online cho bệnh nhân nghi ngờ đột quỵ uống thuốc hay bất kỳ thứ gì vào miệng, kể cả thuốc Aspirin. Cho thuốc hay thuốc ăn vào miệng có thể làm cản trở đường thở, làm tệ hơn tình hình. Thuốc Aspirin này chỉ nên cho bệnh nhân nếu như có sự hướng dẫn của chuyên viên cấp cứu.

– Không nên tự ý chích kim vào 10 đầu ngón tay của bệnh nhân, đây là cách làm không khoa học và có thể mất thời gian vàng để chữa trị đột quỵ

– Trong trường hợp đột quỵ do vỡ mạch máu (xem lại bài ngăn ngừa đột quỵ của tôi), uống Aspirin vào sẽ làm tình hình tệ hơn do Aspirin là thuốc làm loãng máu

3. Đừng tự lái xe vào bệnh viện hay tự ý chở bệnh nhân đột quỵ vào bệnh viện

– Khi nghi ngờ mình hay người thân mắc đột quỵ, nhiều quý vị sẽ muốn tự lái xe vào bệnh viện hay chở người thân mình vào bệnh viện càng sớm càng tốt thay vì đợi xe cấp cứu đến. Điều này không nên vì đột quỵ có thể làm khả năng lái xe của quý vị tệ hơn, dẫn đến tai nạn giao thông. Với người thân, việc chở bằng xe thường không có phương tiện hỗ trợ sẽ càng nguy hiểm nếu bệnh nhân cần hỗ trợ oxygen hay thậm chí đặt ống thở nội soi.

– Chữa trị đột quỵ ngày nay bắt đầu bằng việc gọi BS khẩn cấp và nhiều cách chữa sẽ được chuyên viên cấp cứu thực hiện trong lúc vận chuyển bệnh nhân đến bệnh viện.

# Tóm lại

– Gọi BS khẩn cấp (911 tại Mỹ và 115 tại Việt Nam, bình tĩnh, tập trung vào chăm sóc người thân nếu có đột quỵ và làm theo 3 bước trên

– Kiến thức sức khoẻ có thể giúp sơ cứu mạng người, quý vị nên tìm hiểu thêm về cách sơ cứu CPR

BS Wynn Tran, Los Angeles, Hoa Kỳ

Tham khảo:

1. https://www.pennmedicine.org/…/if-someone-is-having-a…

2. https://www.heart.org/…/head-position-after-stroke-up…

3. https://cpr.heart.org/en/resources/what-is-cpr