Alzheimer – Bệnh của thời đại sống thọ và những hướng phòng ngừa từ tuổi trung niên

1. Giới thiệu

Báo cáo của WHO cho thấy, cứ mỗi 3 giây lại có một người trên thế giới mắc chứng sa sút trí tuệ. Khi con người sống thọ hơn bao giờ hết, trí nhớ lại trở thành “thách thức y tế” của thời đại mới.

2. Già hóa dân số – Mặt trái của một xã hội sống thọ

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện nay trên toàn cầu có hơn 55 triệu người đang sống chung với chứng sa sút trí tuệ, và khoảng 10 triệu ca mới mỗi năm [WHO, 2023]. Trong đó, bệnh Alzheimer chiếm 60–70%.

Tại Việt Nam, Bộ Y tế dự báo nước ta sẽ chính thức bước vào giai đoạn dân số già vào năm 2036, với hơn 20% dân số trên 60 tuổi [Bộ Y tế, 2022]. Cùng với sự gia tăng tuổi thọ, số người mắc Alzheimer cũng đang tăng nhanh, đặt ra thách thức lớn cho hệ thống y tế và phúc lợi xã hội.

3.  Hiểu đúng về căn bệnh thoái hóa trí tuệ này

Bệnh Alzheimer là một rối loạn thoái hóa thần kinh tiến triển, trong đó protein beta-amyloid và tau tích tụ trong não, làm chết tế bào thần kinh và gây suy giảm nhận thức [National Institute on Aging, 2022].

Các yếu tố nguy cơ chính bao gồm:

• Tuổi tác: người trên 65 tuổi có nguy cơ tăng gấp đôi mỗi 5 năm.

• Di truyền: gen APOE ε4 làm tăng nguy cơ mắc bệnh [NIH, 2021].

• Bệnh nền: tăng huyết áp, tiểu đường, béo phì, trầm cảm.

• Lối sống: ít vận động, hút thuốc, stress, cô lập xã hội.

Đáng chú ý, các nghiên cứu cho thấy tổn thương não có thể bắt đầu từ tuổi trung niên, tức 40–50 tuổi – thời điểm nhiều người vẫn khỏe mạnh và năng động [Livingston et al., Lancet Public Health, 2020].

4. Dấu hiệu cảnh báo sớm – đừng xem nhẹ!

Alzheimer không xuất hiện đột ngột. Những dấu hiệu ban đầu thường rất tinh vi:

• Hay quên tên, quên lịch hẹn, lặp lại câu hỏi.

• Giảm khả năng tập trung, xử lý công việc.

• Thay đổi cảm xúc, dễ cáu gắt hoặc thu mình.

• 

Phát hiện sớm giúp người bệnh có cơ hội can thiệp, trì hoãn tiến triển bằng thuốc và thay đổi lối sống [WHO, 2023].

5. Phòng ngừa Alzheimer từ tuổi trung niên

5.1.  Ăn uống lành mạnh – bảo vệ não từ bên trong

Chế độ ăn Địa Trung Hải – giàu rau xanh, cá béo, dầu ô liu, hạt, trái cây – giúp giảm nguy cơ Alzheimer nhờ khả năng chống oxy hóa và chống viêm [Harvard School of Public Health, 2021].
Hạn chế thực phẩm chế biến, đường, và mỡ bão hòa.

5.2.  Tập thể dục đều đặn – “liều thuốc miễn phí” cho não

Hoạt động aerobic (đi bộ nhanh, bơi, đạp xe) ít nhất 30 phút/ngày, 5 ngày/tuần giúp tăng lưu lượng máu lên não và kích thích sản sinh BDNF – yếu tố nuôi dưỡng thần kinh [NIH, 2020].

5.3.  Rèn luyện trí não – giữ nếp sống năng động về tinh thần

Đọc sách, học kỹ năng mới, chơi nhạc cụ, tham gia câu lạc bộ hay tình nguyện đều giúp duy trì kết nối thần kinh [Alzheimer’s Association, 2022].

“Não cũng cần được tập thể dục như cơ thể.”

5.4. Giấc ngủ và tinh thần tích cực

Giấc ngủ sâu giúp não loại bỏ độc tố, trong đó có protein beta-amyloid [Xie et al., Science, 2013].
Giữ tâm lý lạc quan, giảm căng thẳng, duy trì mối quan hệ xã hội cũng là hàng rào bảo vệ trí nhớ tự nhiên.

5.5.  Khám sức khỏe định kỳ – đừng để quá muộn

Theo dõi trí nhớ, làm các bài kiểm tra nhận thức sớm, tầm soát bệnh nền (tim mạch, tiểu đường, huyết áp) là cách phòng ngừa chủ động và hiệu quả [WHO, 2023].

6. Kết luận

Alzheimer không chỉ là căn bệnh của tuổi già, mà là hệ quả tích lũy của lối sống suốt đời. Phòng bệnh từ tuổi trung niên chính là cách đầu tư cho tương lai của mỗi người.

“Giữ trí nhớ hôm nay – để mai này không chỉ sống lâu, mà còn sống có ký ức.”

7. Tài liệu tham khảo

1. World Health Organization (WHO). Dementia fact sheet. Updated 2023.

2. National Institute on Aging (NIA). What Happens to the Brain in Alzheimer’s Disease? 2022.

3. Livingston, G. et al. “Dementia prevention, intervention, and care: 2020 report of the Lancet Commission.” The Lancet Public Health, 2020.

4. Harvard T.H. Chan School of Public Health. Mediterranean Diet and Cognitive Health. 2021.

5. Xie, L. et al. “Sleep drives metabolite clearance from the adult brain.” Science, 342(6156), 2013.

6. Alzheimer’s Association. 10 Ways to Love Your Brain. 2022.

7. Bộ Y tế Việt Nam. Báo cáo Dân số và Già hóa, 2022.

8. National Institutes of Health (NIH). Exercise and Brain Health. 2020.