[Bệnh lý] Bão Cytokine ( Cytokine storms).

BÃO CYTOKINE (CYTOKINE STORMS )
( Phạm Quang Trung ; MD)
* Đại cương :
Cytokine (thuật ngữ kết hợp hai từ Hy Lạp: cyto tế bào và kinos :tác động, kích động ) chất hoạt hóa tế bào, là những phân tử tín hiệu (signalling molecules) hỗ trợ sự giao tác giữa các tế bào trong phản ứng miễn dịch và kích thích tế bào di động đến các vị trí viêm, nhiễm trùng và chấn thương.Cấu tạo hóa học của cytokine là protein đơn thuần hay glycoprotein được tổng hợp và chế tiết từ một số tế bào của hệ miễn dịch, trong quá trình viêm. Dù cũng có tác dụng lên tế bào sống, nhưng cytokine khác với hormone vì được sinh tổng hợp bởi nhiều loại mô, tế bào khác nhau, chứ không từ tế bào của một tuyến nội tiết chuyên biệt.

Có 3 nhóm cytokine trong cơ thể người:
– Các interleukin như CNTF, IL-12, IL-12B, IL-13, IL-16, IL-17F, IL18BP, IL1A, IL-1B, IL-2, IL-21, IL-23, IL-28B, IL-3, IL33, IL-4, IL-6, IL-9, Leptin .
– Các interferon như IFNA10, IFNa 4 Fc, IFNA alpha 4, IFNA alpha 5, IFN-alpha 7, IFN beta, IFN gamma, IFN omega .
– Các TNF như BAFF, CD30 Ligand, CD40 Ligand, CD27 Ligand, TNF beta, TNF alpha, TNFSF10.
Cytokine tham gia vào nhiều quá trình sinh học trong cơ thể như tạo phôi, sinh sản, tạo máu, đặc biệt trong các phản ứng miễn dịch như trong quá trình viêm. Do đó,cytokine đóng vai trò khá quan trọng trong một số bệnh lý như bệnh nhiễm trùng, tự miễn, ung thư, các bệnh lý mạn tính (viêm đại tràng mạn, bệnh Crohn, viêm đa khớp dạng thấp, bệnh vảy nến…), viêm gan siêu vi, nhiễm HIV…. Cytokine cũng được dùng làm thuốc sinh học điều trị một số bệnh như nhiễm virus, bệnh huyết học, bệnh tự miễn như Crohn, viêm đa khớp dạng thấp…
* Bão cytokine:
Trong cơ thể, cytokine đóng một vai trò quan trọng trong việc điều phối các phản ứng miễn dịch: Ngay khi bị mầm bệnh xâm nhập, hệ thống miễn dịch sẽ được huy động, các cytokine sẽ “thông báo” các tế bào miễn dịch như tế bào lympho T và đại thực bào di chuyển đến vị trí nhiễm trùng. Các cytokine ban đầu lại kích hoạt các tế bào này khiến chúng tạo ra nhiều cytokine hơn. Trong điều kiện thường, vòng kích hoạt này được kiểm soát bởi cơ chế phản hồi âm (negative feedback). Trong một vài tình huống, sự kích hoạt mất kiểm soát, cytokine sản xuất và phóng thích ồ ạt cơ thể bị bão cytokine, gây hại cơ thể.Bão cytokine, cytokine storm syndrome, là tình trạng tăng cytokine máu cấp tính, là một phản ứng miễn dịch nghiêm trọng, trong đó cytokine được giải phóng quá nhiều và quá nhanh vào máu. Trong bão cytokine, hệ miễn dịch có thể giải phóng hơn 150 chất trung gian gây viêm như cytokine, gốc oxy tự do và các yếu tố đông máu), các cytokine tiền viêm (pro-inflammatory) như yếu tố hoại tử khối u, interleukin-1 và interleukin-6 và các cytokine chống viêm như interleukin 10 và chất đối kháng thụ thể interleukin 1.Bão cytokine có thể xảy ra do nhiễm trùng nặng, tự miễn dịch hoặc nhiều bệnh lý khác. Bão cytokine cũng có thể xảy ra sau khi điều trị liệu pháp miễn dịch.

* Triệu chứng bãocytokine : Sốt cao, tình trạng viêm nặng, tụt HA, mệt mỏi, buồn nôn, nôn, thiểu niệu, suy tim cấp, suy hô hấp cấp, tắc mạch… Trong những ca nặng, bão cytokine gây tổn thương suy đa phủ tạng và dẫn đến tử vong.
Bão cytokine có khả năng gây tổn thương rất nặng cho các mô và cơ quan. Ví dụ, nếu xảy ra ở phổi, chất dịch và các tế bào miễn dịch như đại thực bào có thể tích tụ lại, ngăn chặn đường thở, nhu mô phổi sẽ hoại tử , điều này giải thích tại sao tổn thương giải phẫu bệnh của phổi gồm viêm phế nang kết hợp ngập dịch tiết viêm điều trị cơ bản phải lọc máu hoặc ECMO, máy trợ thở và máy thở xâm nhập ít tác dụng.
* Rối loạn chuyển hóa trong bão cytokine:
Sự gia tăng chuyển hóa glucose là yếu tố thúc đẩy phát triển bão cytokine giải thích tại sao các bệnh nhân nhiễm trùng, có bệnh kèm đái tháo đường thường nặng, có biến chứng nghiêm trọng và nguy cơ tử vong cao hơn người không có bệnh kèm. Phản ứng viêm đối với nhiễm trùng thúc đẩy chuyển hóa glucose, một phần cung cấp năng lượng cho các tế bào miễn dịch và các tế bào bị nhiễm trùng xâm nhập cũng cần glucose để tái tạo, có sự liên hệgiữa chuyển hóa glucose với sự sản xuất cytokine , nồng độ glucose máu tương quan chặt chẽ với nồng độ các cytokine gây viêm.Tuy nhiên các quá trình chuyển hóa khi bị bão Cytokin hiện nay chưa được biết hoàn toàn , cần tiếp tục nghiên cứu.
* Điều trị bão cytokine:
Vì nguyên nhân gây bão cytokine chưa được xác định chính xác, các bác sĩ lâm sàng chưa có phác đồ xử lý đặc hiệu, và thường điều trị “triệu chứng” theo cá thể hóa. Vì nguy cơ tử vong cao, các bệnh nhân bị bão cytokine phải được phân loại vào phòng chăm sóc tích cực (intensive care unit, ICU).Tùy tình huống, có thể chọn các loại thuốc sau: OX40 IG, các ức chế men chuyển ACEI, thuốc ức chế thụ thể angiotensin II ARBs, corticosteroids, gemfibrozil, chất tẩy gốc tự do, thuốc ức chế TNF-alpha.
*Vài nhận xét về bão Cytokin :

– Bệnh nhân nhiễm coronavirus như cúm, SARS, MERS, COVID-19 đều có thể tử vong do phản ứng thái quá của hệ thống miễn dịch cơ thể là cơn bão cytokine.Trong COVID-19, hầu hết các tế bào bị chết vì bão cytokine. Bão cytokine đã tiêu hủy phổi không hồi phục .
– Bão cytokine được lưu ý rộng rãi trong những năm gần đây, đặc biệt khi SARS CoV 2 đang bùng nổ toàn cầu hiện nay. Tỷ lệ bị bão cytokine không quá cao, giải thích tại sao đa số bệnh nhân nhiễm coronavirus thường nhẹ, chỉ một số ít nghiêm trọng, tử vong.
– Nhiều chuyên gia cho rằng, do nhũ nhi và sơ sinh có hệ thống miễn dịch chưa phát triển, sản xuất các cytokine còn kém, nên thường ít bị ảnh hưởng hơn.
– Một số loại thuốc điều trị cũng có thể kích hoạt hệ thống miễn dịch sản sinh quá nhiều cytokine gây bão.
* Tóm tắt cơ chế bệnh sinh bão Cytokin :

Nguồn: Trao Đổi Kinh Nghiệm Cùng Ôn Thi Nội Trú