[Siêu âm số 2] Các hình nhiễu ảnh trên siêu âm

Có nhiều hình giả trên siêu âm và tất cả chỉ được giải thích bằng bản chất vật lý. Một vài hình giả có thể có ích và giúp ta nhận biết tổ chức bình thường hay tổ thương, nhưng rất nhiều hình giả khác làm khó thăm khám hoặc dẫn đến đọc sai hình ảnh.

1. Hình do phản xạ (âm vang)

Là kết quả của một hay nhiều phản hồi của sóng siêu âm trên một mặt phân cách ngăn cách giữa hai cấu trúc có kháng trở âm khác nhau. Chùm sóng siêu âm trở về đầu dò tiếp lại đi tới mặt phân cách, có thể tiếp diễn lại nhiều lần như vậy. Mỗi lần phản hồi về sẽ tạo ra một vệt sóng xa hơn vệt sóng trước, chúng sẽ tạo ra nhiều đường song song giống nhau (H.1).

 

1.1 Hình phản xạ do đầu dò tiếp xúc không tốt với da (H.2,3): loại bỏ bằng cách cho thêm dịch gel để tránh khí nằm giữa đầu dò và mặt da. Hình giả 18 cũng có thể xảy ra trong cơ quan, nhất là cấu trúc chứa khí, tham gia vào tạo ra hình ‘đuôi sao chổi’ (H.4)

1.2. Hình “đuôi sao chổi”: do phản hồi của sóng siêu âm khi gặp khí (H.5,6) (ví dụ: trong ống tiêu hoá hoặc phổi), cũng có thể được tạo thành từ cấu trúc có chất khoáng (những tinh thể cholesterol). Chùm sóng đi và về giữa mặt trước và sau của lớp khí hay cấu trúc cholesterol tạo thành đường rất sáng, ở phía sau lớp khí hay tinh thể có nhiều dải trắng đen xen kẽ toả ra hình lan hoa.

 

1.3. Hình soi gương (H.7): được tạo từ mặt phân cách rất phản xạ và cong như : cơ hoành, màng phổi, ruột. Do những sóng âm phụ gây ra hình giả khối đối xứng với khối thật qua mặt phân cách (H.8,9).

2. Hình do suy giảm chùm sóng siêu âm (bóng cản):

Chùm sóng siêu âm suy giảm khi tới bề mặt cấu trúc có kháng trở cao (cấu trúc có nhiều chất khoáng) làm cho bề mặt rất tăng âm, tiếp đó vùng sau cấu trúc này không có sóng âm truyền nữa, đó là ‘bóng cản’. Bóng cản có hình nón với đầu dò rẻ quạt (H.10), hình trụ với đầu dò phẳng.

Gặp trên cấu trúc vôi hoá (H.11, 12, 13, 14, 15), như: sỏi mật, sỏi tiết niệu, mảng xơ vữa thành mạch

Có thể gặp trên cấu trúc xơ- mỡ (ví dụ: các nhánh cửa trong gan tạo hình giả huyết khối. Để tránh hình giả này, thăm khám các cấu trúc này cần đặt đầu dò ở nhiều vị trí khác nhau.

3. Hình do khúc xạ:

Hình giả là hậu quả của chùm sóng đi không thẳng góc tới mặt phân cách. Dẫn đến xuất hiện những sóng khúc xạ và nhiễu xạ.

Hai trường hợp này cần phân biệt:
– Khúc xạ: xảy ra khi sóng siêu âm qua một cấu trúc có tốc độ truyền âm cao tới một cấu trúc có tốc độ truyền âm thấp.
– Nhiễu xạ: xảy ra khi sóng siêu âm qua một cấu trúc có tốc độ truyền âm thấp tới một cấu trúc có tốc độ truyền âm cao.

4. Hình do tăng cường truyền âm (tăng sáng phía sau):

Tổ chức đặc dưới khối dịch tăng cường âm hơn tổ chức bình thường, do sóng siêu âm ít bị suy giảm trong nước hơn trong tổ chức. Tăng cường âm phía sau là một hình giả liên quan đến tăng truyền âm trong dịch đơn thuần (H.16). Vùng tổ chức dưới khối dịch này nhận được nhiều sóng âm hơn vùng kề bên, nên hình ảnh sáng hơn (H.17,18).

Gặp trong tổ chức ở phía sau nang dịch, khối dịch, dịch ổ bụng, dịch màng tinh hoàn…

Bụng có dịch có thể tạo ra hình giả thận bệnh lý do nhu mô tăng âm.

Gan xơ tăng âm có thể gây khó khăn trong chẩn đoán u gan.

cấu trúc dịch (L) không bị suy giảm hơn chùm sóng âm qua tổ chức kề bên. Một số lượng lớn sóng âm được truyền qua cấu trúc dịch này tới tổ chức phía dưới, làm cho nó tăng âm hơn so với tổ chức xung quanh. Hình giả này có ích vì có thể giúp phân biệt một cấu trúc tổ chức ít âm với một cấu trúc dịch.

 

5. Hình do chùm sóng siêu âm rộng (hiệu ứng khối từng phần):

Chùm sóng siêu âm có liên quan đồng thời với cấu trúc dịch và phần mền xung quanh. Xảy ra do âm vang trong nang dịch và mất hình bờ của nang. Giảm độ rộng của chùm sóng âm sẽ tránh được hình giả này.
Bóng cản do khúc xạ chùm sóng siêu âm ở lề bờ cấu trúc hình tròn. Sóng âm lệch hướng không truyền tiếp làm cho vùng dưới bên lề đường cong đen không có âm (H.19). Hiện tượng gặp trong tổn thương nang, túi mật, bàng quang(H.20, 21)(H.20, 21)

 

6. Thuỳ bên (thuỳ phụ):

Hình giả này liên quan đến phát sóng âm không phải chỉ một chùm sóng siêu âm duy nhất, mà có nhiều chùm sóng bên. Hình ảnh cơ bản được tạo thành bởi chùm sóng âm chính, trung tâm, vì những chùm sóng bên (phụ), nhanh chóng suy giảm (H.22). Tuy nhiên, trong cấu trúc kém suy giảm như dịch, hình ảnh có thể được tạo thành từ những sóng siêu âm của chùm sóng bên; máy siêu âm nhận biết một chùm sóng duy nhất, nên nó dịch hình ảnh trong đường của chùm sóng chính (H.23,24).

7. Hình do tiêu điểm:

Vùng tiêu điểm biểu hiện bằng những giải tăng âm

8. Tốc độ của sống âm trong môi trường:

Tốc độ truyền của sóng siêu âm có thể biến đổi trong môi trường sinh học, gây định vị không gian sai lệch.

9. Hiện tượng xóa hoặc che mất hình:

Hai cấu trúc có cùng đậm độ âm tiếp xúc với nhau thì không phân biệt được, ví dụ trong trường hợp cực trên thận và gan ở người trẻ gầy.

 

 

Nguồn: “Bài giảng siêu âm tổng quát” – do PGS.TS Phạm Minh Thông [Trưởng khoa Chẩn đoán hình ảnh BV Bạch Mai] chủ biên

Xem tất cả siêu âm tại: https://ykhoa.org/category/khoa-hoc/khoa-hoc-can-lam-sang/sieu-am/