[Case lâm sàng 178] Não úng thủy (Hydrocephalus)

Một cậu bé 9 tuổi được đưa đến gặp bạn vì đau đầu dữ dội suốt tuần qua. Ban đầu, đau đầu chỉ xuất hiện vào buổi sáng nhưng trong 48 giờ qua, đau đầu liên tục và kéo dài cả ngày. Bệnh nhi có nôn và phàn nàn rằng có vấn đề về “nhìn”. Khi thăm khám, thân nhiệt 36,7°C, nhịp tim 80 ck/phút. Bệnh nhi có vẻ lơ mơ và nhạy cảm với ánh sáng trong phòng. Có cổ cứng, và dáng đi có vẻ loạng choạng không vững. Các bộ phận khác bình thường. CLVT đầu được chỉ định cấp cứu và kết quả cho thấy giãn sừng trán não thất bên 2 bên và giãn não thất ba.

• Chẩn đoán có khả năng nhất?
• Tắc nghẽn nhiều khả năng xảy ra ở vị trí nào?

LỜI GIẢI ĐÁP:

Não úng thủy (Hydrocephalus)

Tóm tắt: Cậu bé 9 tuổi này xuất hiện đau đầu tăng dần trong 1 tuần qua, kèm theo nôn và rối loạn thị giác. Khi thăm khám, bệnh nhi lơ mơ (lethargy), sợ ánh sáng (photophobia), cổ cứng (neck stiffness), và dáng đi không vững (unsteady gait). Hình ảnh CLVT cho thấy giãn não thất ba và não thất bên.

• Chẩn đoán có khả năng nhất: não úng thủy
• Vị trí tắc nghẽn: có khả năng nhất là tắc cống Sylvius, dẫn đến giãn não thất ba và 2 não thất bên.

TƯƠNG QUAN LÂM SÀNG

Não úng thủy là sự tích tụ dịch não tủy (CSF) trong não. Tăng CSF có thể là do tăng sản xuất, tắc nghẽn lưu thông hoặc rối loạn hấp thu. Triệu chứng sẽ phụ thuộc vào tuổi của bệnh nhân và tốc độ xuất hiện. Trong case này, bệnh nhi có khởi phát cấp tính (dưới 1 tuần) dẫn đến các triệu chứng trầm trọng hơn. Nếu não úng thủy phát triển chậm chẳng hạn như kéo dài hàng tháng, các triệu chứng có thể chỉ là đau đầu mơ hồ và các vấn đề về trí nhớ. Với não úng thủy cấp tính, triệu chứng thường gặp nhất là đau đầu. Trẻ em thường biểu hiện lơ mơ hoặc mất ngủ; nếu các triệu chứng này rõ ràng, chúng cũng có thể dẫn đến nôn. Bệnh nhi này cũng nhạy cảm nhẹ với ánh sáng (sợ ánh sáng) và có cổ cứng, đây là các dấu hiệu của kích thích màng não. Viêm màng não cấp tính hoặc xuất huyết khoang dưới nhện cũng có thể gây ra các triệu chứng này. Một khối u não là một khả năng khác; chẩn đoán hình ảnh sọ não là rất quan trọng để loại trừ các bệnh lý này. Trong case này, có hình ảnh não úng thủy rõ ràng trên CLVT. Bởi vì cả não thất ba và 2 não thất bên đều bị giãn, nên vị trí tắc nghẽn có khả năng nhất là cống Sylvius. Điều trị những bệnh nhân này nhằm làm giảm sự tích tụ CSF, thường phải áp dụng các thủ thuật đặt shunt; và thường được áp dụng nhất là tạo shunt não thất ổ bụng. Cũng có thể chỉ định phẫu thuật để làm giảm tắc nghẽn.

TIẾP CẬN:

Hệ thống não thất

MỤC TIÊU

• Mô tả được vị trí của các não thất và sự lưu thông CSF
• Xác định được đám rối mạch mạc ở các não thất bên, não thất ba và não thất bốn, và các hạt màng nhện trong xoang tĩnh mạch dọc trên.

ĐỊNH NGHĨA

ĐÁM RỐI MẠCH MẠC: một cấu trúc do lớp lót trong các não thất tạo nên, cấu tạo bởi các tế bào ống nội tủy đã biến đổi (ependymal cell). Đây là nơi sản xuất ra dịch não tủy (CSF).

CÁC HẠT MÀNG NHỆN: các hạt màng nhện nhô qua màng cứng để nhúng vào các xoang tĩnh mạch màng cứng, giúp cho CSF thoát khỏi khoang dưới nhện để trở về hệ thống tĩnh mạch. Hầu hết các hạt màng nhện tập trung ở xoang dọc trên.

BÀN LUẬN

Có 4 não thất trong não. 2 não thất bên nằm trong 2 bán cầu đại não. Não thất ba nằm giữa gian não. Não thất bốn nằm giữa thân não và tiểu não (xem hình 54-1).

Não thất bên là não thất lớn nhất, gồm một thân và 3 sừng: sừng trước hay sừng trán mở rộng vào trong thùy trán, sừng sau hay sừng chẩm mở rộng vào thùy chẩm và sừng bên hay sừng thái dương mở rộng vào trong thùy thái dương. Thân não thất bên hay phần trung tâm, nằm trong thùy đỉnh ngay sau sừng trán. Mặt trong của các não thất bên được lót bởi một lớp biểu mô mỏng được gọi là màng nội tủy (ependyma). Trong phần trung tâm và sừng thái dương của não thất bên, màng nội tủy gấp nếp nhô vào trong khoang não thất cùng với hệ thống mao mạch để tạo nên đám rối mạch mạc (choroid plexus), đây là nơi sản xuất CSF. CSF được tạo ra trong các não thất bên sẽ chảy vào não thất ba thông qua các lỗ gian não thất Monro.

Não thất ba là một khoang đơn, hẹp, hình chiếc phễu dẹt. Đám rối mạch mạc được tìm thấy ở phần trên của não thất ba gần lỗ gian não thất. Cống não Sylvius giúp lưu thông dịch não tủy từ não thất 3 xuống não thất bốn.

Não thất bốn cũng là một khoang đơn trông như một cái lều. Hố trám của thân não tạo nên sàn não thất bốn; trong khi mái não thất bốn được tạo nên bởi màn tủy trên và màn tủy dưới của tiểu não. Đám rối mach mạc được tìm thấy ở phần dưới của não thất bốn. Từ não thất bốn, CSF chảy vào khoang dưới nhện thông qua lỗ giữa Magendie và lỗ bên Luschka.

Sau khi dịch não tủy chảy về khoang dưới nhện bao quanh não và tủy sống, nó sẽ được hấp thu về các xoang tĩnh mạch màng cứng nhờ các hạt màng nhện tập trung chủ yếu ở xoang dọc trên (xem hình 54-2).

Tăng sản xuất CSF, giảm hấp thu của CSF, hoặc tắc nghẽn dòng chảy của CSF sẽ làm cho CSF tích tụ lại trong não thất, dẫn đến tăng áp lực nội sọ.

Tài liệu tham khảo:

Eugene C. Toy, MD

Vice Chair of Academic Affairs and Program Director Houston Methodist Hospital Obstetrics and Gynecology Residency Program Houston, Texas

Clinical Professor and Clerkship Director Department of Obstetrics and Gynecology University of Texas Medical School at Houston Houston, Texas

John S. Dunn Senior Academic Chair St. Joseph Medical Center Houston, Texas

Lawrence M. Ross, MD, PhD

Adjunct Professor Department of Neurobiology and Anatomy University of Texas Medical School at Houston, Texas

Han Zhang, MD

Associate Professor, Research Department of Neurobiology and Anatomy University of Texas Medical School at Houston, Texas

Cristo Papasakelariou, MD, FACOG

Clinical Professor, Department of Obstetrics and Gynecology University of Texas Medical Branch Galveston, Texas Clinical Director of Gynecologic Surgery St.Joseph Medical Center  Houston, Texas

Tham khảo bản dịch của nhóm “Chia sẻ ca lâm sàng”

Xem tất cả case lâm sàng tại:

https://ykhoa.org/category/khoa-hoc/ca-lam-sang/