[Chia sẻ] Vì sao trẻ luôn kêu đau bụng?

Chứng đau bụng của em bé có lẽ là một trong những vấn đề rắc rối nhất đối với các bậc phụ huynh.

Khi trẻ bị cảm có thể kèm theo đau bụng, hoặc đang bình thường tự dưng đau bụng, lúc đau lúc không, đưa đến bệnh viện khám, được chẩn đoán “viêm hạch mạc treo”. Nhiều phụ huynh rất lo lắng: không biết “viêm hạch mạc treo” là bệnh gì? Đặc biệt là sau một thời gian điều trị, kết quả siêu âm hạch mạc treo vẫn to, cha mẹ càng thêm lo lắng.

 Hạch bạch huyết là gì?

Cơ thể con người có hai hệ thống đường ống rất phức tạp, một hệ chịu trách nhiệm vận chuyển máu và hệ kia chịu trách nhiệm vận chuyển bạch huyết.

Hệ thống mạch máu là một tập hợp các “thiết bị dân sự”, có nhiệm vụ cung cấp chất dinh dưỡng và ôxy cho các cơ quan khác nhau trong cơ thể, đồng thời vận chuyển các chất thải không cần thiết.

Hệ thống bạch huyết là “thiết bị quân sự”, các thành phần lưu thông trong đường ống là những “chiến sĩ” có biên chế thuộc các lực lượng vũ trang (gồm các tế bào miễn dịch, các kháng thể khác nhau), chịu trách nhiệm chống lại “kẻ xâm lược” là những tác nhân gây bệnh như vi khuẩn hay virus.

Hạch bạch huyết là trạm lưu trú trên các tuyến đường vận chuyển quân sự này. Toàn thân có hơn 600 trăm hạch. Một số hạch phân bố ở vùng nông, như dưới da cổ, nách, bẹn (bình thường kích thước khoảng 5mm và không thể sờ trực tiếp). Số còn lại nằm sâu trong khoang bụng (trong đó có hạch mạc treo), trung thất và các cơ quan khác.

Trong hệ thống bạch huyết khổng lồ, hạch bạch huyết là đơn vị chiến đấu cơ bản, có kích thước nhỏ và sức mạnh từ cấp “tiểu đội” cho đến “tiểu đoàn”. Một số đơn vị vũ trang có quy mô lớn khác, chẳng hạn như amidan, có nhiều điểm tương đồng với các hạch bạch huyết, nhưng biên chế phức tạp hơn về cấu trúc và chức năng, tương đương cấp “sư đoàn”.

Trách nhiệm chính của mỗi hạch bạch huyết là điều động “binh lính” đến khu vực loanh quanh để cảnh báo an ninh, đồng thời cho binh lính ra vào nghỉ ngơi và hồi phục sức khỏe.

 Có 3 tình huống xảy ra với hạch mạc treo.

① Hạch mạc treo bình thường.

Như đã nói ở trên, hạch mạc treo là những hạch bạch huyết nằm ở mạc treo ruột trong ổ bụng, có nhiều tế bào miễn dịch, chẳng hạn như tế bào T, tế bào B và đại thực bào, đóng quân trong đó. Những tế bào này tham gia vào phản ứng miễn dịch của cơ thể.

Ít khi người lớn bị viêm hạch mạc treo, vì hạch mạc treo ở người lớn đã bị thoái hoá, kích thước chỉ còn 2-5mm.

Nhưng ở trẻ con thì khác, dưới 8 tuổi hạch mạc treo đang hoạt động và tăng sinh khá mạnh, vì thế mà trẻ khoẻ mạnh bình thường vẫn thấy hạch mạc treo nhưng kích thước dưới 10mm trục dọc.

Tôi rất hay gặp tình huống thế này, bệnh nhi dưới 8 tuổi đau bụng thoáng qua, đồng nghiệp trẻ siêu âm phát hiện hạch dưới 10mm ở khu vực mạc treo, thế là kết luận hạch viêm, nhưng thực ra khi tôi xem lại đó là hạch bình thường. Trẻ nào dưới 8 tuổi tôi siêu âm cũng phát hiện ra hạch bình thường, trường hợp ấy, tôi không cần thiết mô tả hạch vào kết quả siêu âm, để tránh gây hiểu lầm.

② Hạch mạc treo bị viêm.

Trong trường hợp trẻ gặp phải những tình huống bất thường, như viêm nhiễm đường ruột và ngoài đường ruột, cũng như các kích thích bên ngoài như dị ứng thực phẩm và không dung nạp thực phẩm, khi đó các “chiến sĩ” đi đánh giặc bị thương hoặc hi sinh, thì “thương bi” và “tử sĩ” sẽ được đội y tế vận chuyển về hạch. Trong tình huống phải chiến đấu ác liệt, hạch sẽ điều động binh lính tại chỗ khẩn trương tiêu diệt kẻ thù, đồng thời cử lính liên lạc kêu gọi sự trợ giúp từ các hạch bạch huyết khác gần đó, thậm chí yêu cầu chi viện từ xa. Vì phải chứa thương bệnh binh và tử sĩ, nên hạch bị sưng phồng lên với đường kính dọc trên 10mm và đường kính ngang trên 5mm, thậm chí hạch bị hoại tử do có quá nhiều tử sĩ.

③ Hạch mạc treo bị ung thư.

Trong trường hợp ung thư, là do đội ngũ chiến sĩ có những kẻ phản bội trà trộn vào, nó cải trang khá tốt nên hạch không nhận ra, một mặt nó xúi những chiến sĩ khác tự diễn biến tự chuyển hoá, mặt khác những chiến sĩ không nghe lời sẽ bị nó tiêu diệt; đó gọi là hạch bạch huyết ác tính.

 Tiêu chuẩn chẩn đoán viêm hạch mạc treo.

Chẩn đoán viêm hạch mạc treo đòi hỏi có đủ 3 điều kiện sau.

❶ Phải có bằng chứng lâm sàng đau bụng.

Brennelnann là người mô tả lâm sàng viêm hạch mạc treo đầu tiên vào năm 1921 nên còn được gọi là hội chứng Brennelnann. Khi các hạch bạch huyết ở mạc treo bị viêm, do sự hấp thu và kích thích của dịch tiết viêm, có thể xuất hiện đau bụng. Hạch mạc treo tập trung nhiều ở đoạn cuối hồi tràng và manh tràng, tức là nhiều ở khu vực hố chậu phải, vì thế mà trẻ thường có đau bụng nhiều ở hố chậu phải. Ngoài ra, trẻ có thể đau quanh rốn, đau mạng sườn phải, hay đau hạ sườn phải. Đau có thể kèm theo sốt, buồn nôn và nôn, đôi khi bị tiêu chảy hoặc táo bón.

❷ Phải có bằng chứng hạch mạc treo tăng kích thước.

Hiện nay chưa có tiêu chuẩn thống nhất, nhưng các tác giả phương Tây sử dụng đường kích dọc của hạch > 20mm và đường kính ngang > 10mm làm tiêu chuẩn.

Với các tác giả châu Á đưa ra tiêu chuẩn khác = Thấy 3 hạch mạc treo trên một lát cắt + Hạch lớn nhất có đường kính dọc > 10mm và đường kính ngang > 5mm.

Sở dĩ tiêu chuẩn khác nhau, có lẽ do chủng tộc người châu Á khác với châu Âu, tôi vẫn ưu tiên chọn tiêu chuẩn của các tác giả châu Á.

❸ Bằng chứng khác kèm theo.

Trước khởi phát, trẻ có thể xuất hiện viêm nhiễm đường hô hấp trên. Xét nghiệm máu bạch cầu có thể bình thường hoặc tăng. Phải loại trừ được các bệnh gây phì đại hạch mạc treo, ví dụ như viêm ruột thừa, lồng ruột, ung thư hạch.

 Điều trị kháng sinh khi nào?

Thực tế tôi thấy một số bác sĩ chưa có kinh nghiệm siêu âm, cứ phát hiện hạch mạc treo là kết luận hạch viêm, bác sĩ lâm sàng cũng không phân định được viêm do virus hay vi khuẩn, nên điều trị kháng sinh không cần thiết. Những trường hợp ấy tôi thấy không đủ tiêu chuẩn chẩn đoán. Bản thân tôi siêu âm, hầu hết trẻ bình thường dưới 8 tuổi đều thấy hạch mạc treo, đặc biệt là hạch vùng hố chậu phải (quanh đoạn cuối hồi tràng và manh tràng).

Phải đủ 3 tiêu chuẩn mới chẩn đoán viêm hạch mạc treo.

Hầu hết viêm hạch mạc treo là do virus, hoặc do dị ứng với thực phẩm, nên tổn thương tự giới hạn, tức là hạch viêm sẽ tự khỏi trong vòng 1 – 4 tuần mà không cần dùng kháng sinh, có trẻ đến 10 tuần mới khỏi. Viêm hạch trong trường hợp này, điều trị kháng sinh không hiệu quả, thậm chí nhiều trẻ điều trị kéo dài gây loạn khuẩn đường tiêu hoá, giảm khả năng tự miễn dịch, kích thích miễn dịch hệ bạch huyết khiến tế bào lympho tăng sinh bất thường, hạch cứ to lên và đau dai dẳng nhiều tháng, thúc đẩy hạch mạc treo tăng sản, lặp đi lặp lại trạng thái không lành của một căn bệnh.

Tất nhiên, có những trường hợp uống thuốc kháng sinh hay lá lẩu trong vòng 7 ngày khỏi, điều này là sự trùng hợp ngẫu nhiên chứ không phải do thuốc tác dụng.

Chỉ viêm hạch do vi khuẩn mới phải điều trị kháng sinh.

Vì thế mà chẩn đoán viêm hạch mạc treo do virus hay dị ứng thực phẩm (chiếm đa số), phân biệt với viêm hạch mạc treo do vi khuẩn (chiếm tỉ lệ rất ít), là rất quan trọng. Để phân biệt được, phải dựa vào lâm sàng có hay không hội chứng nhiễm trùng, đồng thời trên siêu âm sử dụng đầu dò tần số cao để đánh giá hình thái hạch.

❶ Hạch viêm do virus hay dị ứng thực phẩm trên siêu âm: Theo kinh nghiệm của tôi, hình ảnh siêu âm hạch giống như hạch bình thường, chỉ khác duy nhất là tăng kích thước hạch. Vậy siêu âm thấy cấu trúc xoang hạch rõ, nhu mô hạch đều và không có những ổ giảm âm và không có ổ hoại tử, vỏ hạch đều, không có thâm nhiễm xung quanh hạch, mạch máu đi vào rốn hạch không vượt quá xoang hạch.

❷ Hạch viêm do vi khuẩn trên siêu âm: Hình ảnh cấu trúc xoang hạch bị phá vỡ hoặc mất, nhu mô hạch có các ổ giảm âm do lắng đọng tế bào viêm lympho, có những ổ hoại tử, vỏ hạch có thể bị phá vỡ, thâm nhiễm mỡ xung quanh hạch, mạch máu đi vào rốn hạch nhưng vượt qua đến nhu mô, tăng sinh mạch máu do viêm.

Với những trường hợp chẩn đoán viêm hạch mạc treo do virus, nếu sau 3 ngày không đỡ theo tôi nên siêu âm lại kiểm tra, để tránh nhầm lẫn với viêm hạch mạc treo do vi khuẩn.

 Điều trị hỗ trợ khác.

Viêm hạch mạc treo do virus, tình trạng đau có thể đau kéo dài nhiều tuần, nên cần phải giảm đau cho trẻ.

Cách thông thường là chườm ấm bụng.

Trong thời gian bị bệnh, chủ yếu ăn nhẹ, dễ tiêu , tránh ăn đồ lạnh, chiên rán, nhiều chất xơ thô, cay, nhiều dầu mỡ…

Xoa bóp cũng có hiệu quả, an toàn, đáng tin cậy. Để giảm cơn đau cấp, bác sĩ có thể hướng dẫn cha mẹ xoa huyệt ngoại lao cung + huyệt nhất oa phong (có tác dụng ấm trung, phát tán lạnh, thăng khí, giảm đau), kết hợp xoa huyệt khí hải (bổ tỳ, điều khí, trừ ứ trệ, giảm đau).

Kĩ hơn bác sĩ hướng dẫn cha mẹ xoa bóp như sau!

❶ Xoa bổ tì vị kinh.

Để trẻ nằm hoặc nửa nằm nửa ngồi, dùng hai bàn tay đặt lên nhau, lấy điểm giữa đường nối mỏ ác và rốn làm trung tâm xoa vùng trên rốn theo chiều kim đồng hồ chừng 100 vòng với một lực ấn vừa phải.

Tương tự như vậy, lấy rốn làm trung tâm xoa toàn bụng theo chiều kim đồng hồ từ trong ra ngoài rồi lại từ ngoài vào trong chừng 100 vòng sao cho toàn bụng ấm lên là được.

Tiếp tục xoa quanh bụng theo chiều kim đồng hồ 100 vòng (thuận ma phúc).

Chọn tư thế ngồi, gác cẳng chân phải lên đùi trái, xòe rộng ngón cái bàn tay phải, bốn ngón kia khép chặt, đặt hổ khẩu vào bờ trước xương chầy ở dưới gối, các ngón tay ôm lấy cẳng chân, xát từ trên xuống dưới mắt cá với một lực ấn vừa phải chừng 30 – 50 lần sao cho cẳng chân ấm nóng lên là được.

Day ấn huyệt Trung quản, day ấn huyệt kiến lí, day ấn huyệt thiên khu, dạy ấn huyệt túc tam lí, day ấn huyệt tam âm giao.

❷ Xoa bổ can thận.

Day ấn các huyệt: khí hải, quan nguyên, mệnh môn, thận du, can du, tam âm giao, thái xung, thái khê, dũng tuyền.

❸ Xoa một số huyệt khác: day ấn ngoại lao cung, day ấn phong hàn, đả tam quan, niết tích (miết dọc hai bên sống lưng).

 Lưu ý: Những thông tin cung cấp trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa, nên người bệnh không được tự ý chẩn đoán điều trị. Để biết chính xác tình trạng bệnh lí, người bệnh cần tới các bệnh viện để được bác sĩ thăm khám trực tiếp, chẩn đoán và tư vấn phác đồ điều trị hợp lí.

 

BS. Trần Văn Phúc