[GÂY MÊ HỒI SỨC] Sinh lý bệnh của đau

Tác giả: BS. Bùi Văn Nam

Mọi người muốn thảo luận thì vào group: https://www.facebook.com/groups/diendanbacsitrevietnam/

Muốn xem lại các bài viết dễ hơn thì vào website: https://vypo.ykhoa.org

Đau theo định nghĩa của nó là một trải nghiệm cảm xúc khó chịu xuất hiện cùng lúc với tổn thương mô thực sự hay tiềm tàng. Chính vì những trải nghiệm khó chịu đó nó giúp cơ thể tránh xa kích thích có hại. Điều này rất ý nghĩa cho sự sinh tồn. Ví dụ nó giúp các bạn sv Y không ngồi một chổ quá lâu hoặc cũng biết rút tay lại khi chạm vào gai xương rồng mà người yêu mang tặng chẳng hạn

Đau từ tiếng Latin – «Poena» có nghĩa là «sự trừng phạt của chúa». Tất nhiên không có một sự trừng phạt nào là dễ chịu cả,việc chịu đựng những cơn đau kéo dài gây nên những ảnh hưởng xấu lên sức khỏe thực thể và tâm thần. Trong bối cảnh gây mê hồi sức, những bệnh nhân phẫu thuật lồng ngực hoặc phẫu thuật bụng trên, kiểm soát đau không tốt không chỉ làm bệnh nhân phải chịu đựng cơn đau mà còn làm cho bệnh nhân không thể thở sâu được, kéo dài điều này có thể dẫn đến suy hô hấp, vì thế điều trị đau tốt là rất quan trọng.

Cùng với những hiểu biết về sinh lý bệnh của đau là sự ra đời của nhiều thuốc giảm đau cũng như nhiều kỹ thuât xâm lấn. Vì vậy để hiểu được các thuốc giảm đau, cũng như các phương pháp điều trị đau này, thì đầu tiên phải hiểu được sinh lý bệnh của nó. Vấn đề là sinh lý bệnh của đau cực kỳ phức tạp và vẫn còn là một thách thức với rất nhiều vấn đề còn chưa rõ ràng. Hôm nay chúng ta sẽ cùng thảo luận , tất nhiên ở một mức độ rất căn bản mà thôi.

Khi bạn bị kim đâm vào tay chẳng hạn, những kích thích cơ học cùng hiện tượng viêm tại mô thương tổn sẽ tiết ra một số hóa chất, những yếu tố này hoạt hóa norciceptor gây nên một xung động dẫn truyền cảm giác đau hướng tâm, và được dẫn truyền lên não để bạn biết kích thích đó gây đau, con đường dẫn truyền lên “ ascending pathway” này gồm có 3 neuron :

– Neuron thứ 1 : có thân nằm ở hạch rễ lưng

– Neuron thứ 2 – thân tế bào nằm ở lamina của tủy sống, hoặc nhân dây thần kinh sọ trong thân não

– Neuron thứ 3 – thân tế bào nằm trong nhân bụng bên sau của đồi thị, từ đây cho nhánh qua chi sau bao trong và kết thúc tại võ não cảm giác .

Hoạt hóa neuron thứ nhất

Nociceptive receptors nằm ở ngoại vi đáp ứng với pH, ATP, and ligands… (xem hình) để tạo ra một xung động hướng tâm. ( Những kích thích với độ mạnh khác nhau sẽ tạo ra những điện thế động khác nhau, từ đó đem lại những cảm nhận khác nhau ) Những xung động này đi theo các sợi trục, mà cụ thể là sợi A-delta và sợi C, trong đó

– Sợi A-denta : nhỏ,được myelin hóa, dẫn truyền tốc độ nhanh gây ra cơn đau nhói và có tính định khu

– Sợi C : nhỏ, không myelin, dẫn truyền chậm tạo ra đau âm ỉ, tính định khu kém.

– Vì tốc độ dẫn truyền khác biệt, một cơn đau sẽ có dạng 2 pha (xem hình).

Các tế bào ở sung lưng tủy sống được chia ra các lớp theo sinh lý gọi là các lamina . Các sợi dẫn truyền đau khác nhau tạo nên synapse ở các lớp khác nhau và sử dụng hoặc glutamate hoặc substance P như là những chất dẫn truyền. Sơi A-delta tạo synapses tại laminae 1 và 5; sợi C nối với neuron tại lamina 2. (xem hình)

Sau khi đi đến lamina đặc hiệu trong tủy sống các sợi này sẽ nối với neuron thứ 2 , sau đó neuron này cho các sợi trục bắt chéo qua đường giữa tại mép trắng trước “anterior white commissure”. Neurons thứ 2 sau đó gửi thông tin đến thân não mà cụ thể là đồi thị qua bó gai thị . Tại nhân bụng sau của đồi thị thông tin sẽ được xử lý, đồi thị còn hổ trợ ức chế và điều hòa đau

Từ đồi thị những kích thích này sẽ được gửi lên vỏ não qua các sợi ở chi sau bao trong. Vỏ não cảm giác sẽ giải mả những thông tin này để xác định, nhận cảm cơn đau.

Sau khi bị kim chich một lúc cơn đau có xu hướng giảm đi . Điều này là do con đường điều hòa xuống “ descending pathways” . Con đường này làm cho cơn đau nhẹ đi bằng cách kiểm soát hoặc ức chế cơn đau.

Những vùng quan trọng trong con đường này là “periaqueductal gray matter” , “ nucleus raphe magnus” và “locus ceruleus” chúng dẫn truyền xung động ức chế đau từ vùng hạ đồi, amydala và võ não, sau đó những xung động theo con đường điều hòa xuống đến sừng sau tủy sống, tại đây bằng cách tiết ra Serotonin và norepinephrine, nó làm giảm tiết substance P từ màng tiền synapse của neuron thứ 1 , đồng thời kích thích interneuron để tiết ra một loại opioid, làm giảm khử cực màng hậu synapse dẫn đến giảm dẫn truyền đau. Ngoài ra các cấu trúc của não tiết ra một số hóa chất đặc hiệu có tính giảm đau khác như glycine, GABA … cũng tham gia vào con đường điều hòa đau này. ( xem hình sẽ dễ hình dung hơn).