VẮC-XIN BCG: CỰU CHIẾN BINH TRĂM TUỔI
liệu có ngăn ngừa được vi-rút corona mới?
==================================

Tác giả: BS. Trần Văn Phúc

 

ho ho ho…

Kể từ khi loài người xuất hiện trên trái đất, các bệnh truyền nhiễm đã đe dọa cuộc sống của chúng ta, nhưng viêm phổi do SARS-CoV-2 chỉ mới xuất hiện gần đây đã nhanh chóng trở nên nổi tiếng.

ho ho ho…

Có một căn bệnh khác, từ rất lâu, đã nằm trong số 10 nguyên nhân tử vong hàng đầu trên thế giới. Tên của căn bệnh đó là lao. Trong quá khứ, con người đã tìm thấy cái bóng của lao, từ những xác ướp Ai Cập cổ đại ở thời kì sớm nhất.

Không khó để tìm thấy các văn bản mô tả sự đau khổ của bệnh nhân lao, cả trong tài liệu y khoa, cho đến nghệ thuật thi ca. Ví dụ, nhà thơ vĩ đại người Anh John Keats đã viết một bài thơ về căn bệnh lao vào năm 1819.

… những năm tháng tuổi trẻ
nhà thơ trông nhợt nhạt
dáng mỏng và đáng thương
chẳng mấy nữa khuất núi…

Bài thơ như định mệnh, đúng 2 năm sau, John Keats về núi ở tuổi 26, kết thúc cuộc đời bi cực của một đại thi hào lãng mạn bậc nhất nước Anh.

ho ho ho…

Lạ nhỉ?
Có điều gì đó rất đặc biệt, khi một chàng trai trẻ, ho ho ho, gầy gò và ốm yếu, sốt về chiều, bị ho ra máu và chết. Các nhà thơ, nhà văn, nghệ sĩ và nhạc sĩ đã tôn vinh căn bệnh, coi đó là “Cái chết lãng mạn ở thế kỉ 19 – The Romantic Death in the 19th Century”.

The Romantic Death in the 19th Century!

Bạn có thể tin được không, từ tiểu thuyết gia vĩ đại Robert Louis Stevenson, cho đến Thomas Mann, tác giả của ‘Núi ma thuật – Magic Mountain’, một tác phẩm văn học kinh điển đã sử dụng một nhà điều dưỡng làm nền tảng; HJenry David Thoreau; chị em nhà Bronte; Elizabeth Barrett Browning; và nhiều ngôi sao sáng khác của thời đại, bao gồm cả nhà soạn nhạc thiên tài Frederic Chopin.

Cái chết bi thảm của Keats ở tuổi 26 đã góp phần làm nên sự lãng mạn đó.

Rất nhiều sách vở, rất nhiều tài liệu, rất nhiều bài viết từ nghệ thuật cho đến chuyên môn y khoa, đã nói về cái chết lãng mạn của đại thi hào John Keats.

Ở đỉnh cao của ‘Phong trào Lãng mạn – Romantic Movement’, Rene Dubos, nhà tâm lý học người Pháp và là tác giả của hai mươi cuốn sách khoa học và tiểu luận, ông nhận thấy rằng “trở thành người mắc chứng lao như là một sự khác biệt với phần còn lại, những dấu hiệu do căn bệnh gây ra đã trở thành tiêu chuẩn của cái đẹp”.

Nhà thơ lãng mạn người Anh George Gordon Byron đã mơ ước được chết theo cái cách như thế. Ông nhìn vào gương và nói rằng: “Trông tôi nhợt nhạt và xanh xao, dường như tôi sắp ho ra máu, phụ nữ sẽ nói trông anh ấy sắp chết, điều đó thật thú vị”.

ho ho ho…

Cái chết của John Keats ở tuổi 26 có điều gì bí ẩn? Không nghi ngờ gĩ nữa, Keats chắc chắn chết vì bệnh lao, nhưng ngay cả khi khoa học có lợi thế 200 năm tiến bộ, thì căn bệnh lao của John Keats vẫn còn nhiều tò mò, cho đến khi vi-rút vương miện từ Vũ Hán có tên khoa học là SARS-CoV-2 xuất hiện, lại một lần nữa làm nên sự xáo trộn.

Vào ngày 24 tháng 3 năm 1882, tại cuộc họp của Hiệp hội Sinh lý học Berlin, Robert Koch đã đọc luận án về việc phát hiện ra trực khuẩn lao Mycobacterium Tuberculosis.

Cuối năm 1995: WHO đã chọn ngày 24 tháng 3 hàng năm là Ngày Lao Thế giới.

Đầu thế kỷ 20, các nhà vi trùng học Albert Calmette và Camille Guérin đã sử dụng trực khuẩn lao ở bò (Mycobacterium Bovis) để phát triển vắc-xin vi khuẩn sống, BCG là viết tắt của chữ ‘Bacillus Calmette–Guérin’.

ho ho ho…

Vắc-xin BCG, một “cựu chiến binh” tròn 100 tuổi tiêm cho trẻ con để phòng ngừa bệnh lao, gần đây lại xung phong ra chiến trường chống lại vi-rút corona chúng mới (SARS-CoV-2).

Vắc-xin cũ liệu có ngăn ngừa được vi-rút mới?

COVID-19 đang phát triển mạnh mẽ trên thế giới, sau 4 tháng đã có 1,2 triệu người mắc, hơn 64 ngàn người chết. Việt Nam có tổng số 240 ca mắc bệnh COVID chưa trường hợp nào tử vong.

Nhưng bệnh lao thì ít người chú ý!

Theo số liệu của USAID: Việt Nam mỗi năm có khoảng 180,000 người bị lao thể hoạt động, trong đó có 5000 trường hợp lao kháng thuốc, hơn 17,000 người tử vong do lao.

Không giống như chiến đấu chống lại bệnh COVID-19, con người có một lịch sử lâu dài chống lại bệnh lao. Từ năm 1921, vắc-xin BCG chính thức được tiêm cho người, để phòng bệnh lao.

BCG cho đến nay vẫn là vắc-xin lao duy nhất được phê duyệt.

Tại sao các nhà khoa học nghĩ đến việc sử dụng vắc-xin BCG để chống lại sự lây nhiễm của SARS-CoV-2?

Để trả lời câu hỏi trên, trước tiên chúng ta phải hiểu nguyên tắc của vắc-xin, sách giáo khoa sẽ cho chúng ta biết điều này.

Vắc-xin phòng lao là vi khuẩn rất yếu nên không thể gây bệnh. Khi tiêm vắc-xin vào cơ thể, các tế bào trong hệ thống miễn dịch còn gọi là “miễn dịch bẩm sinh” sẽ nhanh chóng phát động tấn công, đây là cuộc tập trận rất có giá trị mà chắc chắn hệ thống miễn dịch sẽ thắng giòn giã. Sau trận đánh, các tế bào miễn dịch đã có được những kinh nghiệm quý báu, chúng sẽ gọi là “miễn dịch thu được”, các tế bào T và B đã biết cách sản xuất kháng thể làm vũ khí tham gia trận chiến. Khi mầm bệnh cuối cùng được loại bỏ, các tế bào miễn dịch sẽ ghi lại vào “bộ nhớ” đặc điểm của mầm bệnh. Lần tiếp theo, nếu vi khuẩn tương tự xâm nhập, các tế bào T và B sẽ phản ứng nhanh chóng, chính xác để tiêu diệt kẻ thù.

Sự phát triển của vắc-xin dựa trên cơ chế “bộ nhớ” của miễn dịch mắc phải.

Một số bằng chứng nghiên cứu trước đây cho thấy phản ứng miễn dịch do BCG gây ra có thể rất kì lạ. Theo lời của Giáo sư Mihai Netea, một chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Trung tâm Y tế Đại học Radboud ở Hà Lan, cơ chế hoạt động của BCG có thể đã phá vỡ kiến thức về các nguyên tắc miễn dịch trong sách giáo khoa.

Nhóm nghiên cứu do Giáo sư Netea dẫn đầu đã phát hiện ra rằng, BCG khi tiêm có thể tồn tại trong da vài tháng, nó không chỉ kích thích tế bào T và B của “bộ nhớ” trực khuẩn lao, mà còn kích thích các tế bào chịu trách nhiệm miễn dịch bẩm sinh đã ngủ quên trong một thời gian dài, để nhanh chóng trở thành đội phản ứng nhanh với các tác nhân gây bệnh mới.

Giáo sư Netea và các đồng nghiệp gọi đó là “miễn dịch có đào tạo chính quy”.

Trên cơ sở này, nhóm nghiên cứu do Giáo sư Netea dẫn đầu đã công bố một nghiên cứu vào năm 2018, nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên, có đối chứng giả dược cho thấy rằng tiêm vắc-xin BCG có thể ngăn ngừa nhiễm vi-rút gây bệnh sốt vàng.

Tác dụng của vắc-xin BCG vượt ra khỏi phạm vi phòng chống bệnh lao đã thu hút sự chú ý của nhiều nhà khoa học. Ngoài vi-rút gây bệnh sốt vàng, còn có các vi-rút khác như herpes và plasmodium cũng cho thấy vắc-xin BCG có thể làm giảm tỉ lệ mắc hoặc giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh.

Dựa trên nhiều kinh nghiệm nghiên cứu, Giáo sư Netea và các nhà khoa học khác tin rằng trong dịch bệnh COVID-19 do tác nhân SARS-CoV-2 gây ra, có thể hy vọng rằng vắc-xin BCG sẽ tạo ra một loạt các tác dụng chống lây nhiễm.

Một bài báo của Tiến sĩ Aaron Miller, Viện Công nghệ New York thuộc Đại học Y học Chỉnh hình, đăng trên MedRxiv ngày 24 tháng 3 năm 2020, đã công bố kết quả của một nghiên cứu dịch tễ học về mối liên hệ giữa chính sách tiêm phòng bệnh lao (BCG) và giảm tỉ lệ mắc bệnh, tỉ lệ tử vong do COVID-19. Nghiên cứu ban đầu này cho thấy có mối liên quan khá rõ rệt giữa tiêm phòng vắc-xin BCG và bệnh COVID-19, ở những quốc gia dịch bệnh đang hoành hành nghiêm trọng như Mỹ, Ý, Lebanon, Nederland và Bỉ là những nơi không có chính sách tiêm chủng mở rộng đối với lao sẽ bị nhiễm SARS-CoV-2 nghiêm trọng, còn những nơi có thực hành tiêm chủng lao mở rộng nhiều năm nay thì nguy cơ mắc và tử vong thấp hơn.

Theo tin tức từ Science, nhóm nghiên cứu Hà Lan do Giáo sư Marc Bonten dẫn đầu đã thực hiện tiêm vắc-xin BCG và giả dược cho 1.000 nhân viên y tế tình nguyện tại 8 bệnh viện Hà Lan.

Ngoài ra, tại Úc, một nhóm nghiên cứu thuộc Đại học Melbourne sẽ sử dụng cùng một giao thức để thực hiện thử nghiệm lâm sàng ở 4000 nhân viên y tế tình nguyện. Đại học Exeter ở Vương quốc Anh cũng có kế hoạch thực hiện một nghiên cứu tương tự ở người cao tuổi.

Một nhóm nghiên cứu khác tại Viện Sinh học Truyền nhiễm Max Planck ở Đức tuyên bố rằng, lấy cảm hứng từ nghiên cứu của Netea, họ sẽ sử dụng một loại vắc-xin chống lao khác là VPM1002, một loại vắc-xin BCG biến đổi gen, để tiến hành các thử nghiệm lâm sàng tương tự ở người già và nhân viên y tế.

Tiến sĩ Eleanor Fish, một nhà miễn dịch học nổi tiếng tại Đại học Toronto, Canada, nhận xét rằng ông tin vắc-xin BCG có thể không ngăn chặn hoàn toàn sự lây SARS-CoV-2, nhưng nó có khả năng làm giảm tác động của vi-rút đến từng cá nhân. Các nhà khoa học tham gia nghiên cứu hy vọng rằng trước khi xuất hiện vắc-xin đặc hiệu SARS-CoV-2, việc tiêm vắc-xin bằng BCG có thể làm giảm gánh nặng cho hệ thống y tế.

Vắc-xin BCG có làm giảm nguy cơ mắc, mức độ trầm trọng, giảm tỉ lệ tử vong của bệnh COVID-19 hay không? Tất cả mới chỉ là suy đoán ban đầu của các nhà khoa học, nghiên cứu thực nghiệm cũng mới chỉ triển khai được vài ngày, chỉ khi nghiên cứu xong mới có thêm câu trả lời.

Chúng ta hãy chờ xem!

LƯU Ý: Bài viết này của bác sĩ Xquang hạng 3 về tiến trình nghiên cứu y khoa, nên chỉ có giá trị tham khảo chứ không phải khuyến cáo điều trị. Các bạn muốn có khuyến cáo tốt nhất, thì hãy tìm đến các giáo sư, các tiến sĩ, các chuyên gia, các nhà chuyên khoa về bệnh COVID-19 và chuyên khoa về bệnh lao, bệnh truyền nhiễm.

ho ho ho…

Chúc những ai đã đọc bài viết này có ngày cuối tuần tràn ngập tiếng cười!

(Sau cùng, ai có ti vi mở xem sau 8 giờ tối chương trình GIAI ĐIỆU TỰ HÀO về cố Nhạc sĩ Phong Nhã, người viết lịch sử Đội bằng âm nhạc, tôi vinh dự được Nhà báo Tạ Bích Loan mời chạy qua sân khấu 1 phút cuối chương trình).
…