Y khoa Ykhoa, y học, y tế, kiến thức, lâm sàng, cận lâm sàng, chẩn đoán, điều trị, phác đồ, diễn đàn y khoa, hệ sinh thái y khoa online, mới nhất và đáng tin cậy.
Góp phần giải thích quy luật của vàng da sơ sinh
Bs. Phan Trúc
Vàng da sơ sinh là hiện tượng được ghi nhận phổ biến và từ lâu mức độ tiến triển của vàng da tuân theo quy luật Kramer tương ứng với độ nặng của bilirubin trong máu (từ đầu đến chân, từ gốc đến chi – hay cephalocaudal principle) đã được đưa vào nhiều sách vở. Vì sao lại có sự liên quan này trên phương diện sinh lý bệnh, chúng ta cùng tìm hiểu cơ chế nhé!
Sự tạo thành bilirubin diễn ra ở hệ võng nội mô (gan, lách, tuỷ xương). Một khi đi vào máu, bilirubin sẽ được gắn kết với albumin. Quá trình gắn này diễn ra theo 2 pha, pha kết hợp nhanh bilirubin-albumin (trong vòng 10ms), sau đó phức hợp này sẽ là thay đổi cấu dạng (giãn nở chậm). Những thay đổi cấu dạng này diễn ra trong vòng 1 đến 30s, và đạt được sự ổn định sau cùng sau 8 phút. Tương ứng với sự biến đổi cấu dạng này là sự thay đổi ái lực gắn kết tăng dần giữa bilirubin và albumin. Chính vì vậy, có một sự chênh lệch về ái lực của bilirubin với albumin trong máu, thấp nhất ở những bilirubin mới được tạo ra từ hệ võng nội mô. Bởi vì thời gian máu di chuyển từ hệ võng nội mô đến những phần xa của cơ thể lâu hơn so với phần gần, đưa đến càng ra xa, ái lực bilirubin với albumin càng tăng, càng khó nhả khỏi albumin hơn.
Người ta đã chứng minh rằng sự chuyển bilirubin từ máu ra da có thể giải thích bằng 2 cơ chế: (1) sự rò rỉ phức hợp bilirubin-albumin vào khoang ngoại mạch; (2) sự kết tủa của bilirubin acid trên màng phospholipid. Theo lý thuyết này, màu vàng ở trẻ vàng da sơ sinh được tạo bởi 2 cơ chế trên, tuy nhiên với cơ chế thứ 1, sẽ không bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi cấu dạng của phức hợp bilirubin-albumin. Ngược lại, cơ chế thứ 2 sẽ có ảnh hưởng lớn. Trong huyết tương của trẻ vàng da sơ sinh có mức bão hoà bilirubin acid cao, khi tiếp xúc với phospholipid màng, sẽ tạo nên kết tủa theo phương trình:
AB(2-)+ 2H+ = BH2 + A
Trong phức hợp AB2- (Albumin-Bilirubin), bilirubin tổn tại ở dạng dianion, kết hợp 2 ion hydrogen ở trong huyết tương tạo nên bilirubin acid, sẽ kết tủa trên màng phospholipid. Lúc này, một albumin được phóng thích và ở lại trong máu. Nếu ái lực gắn albumin của bilirubin giảm do sự hiện diện của phức hợp [bilirubin “trẻ”-albumin] trong máu, phương trình này có xu hướng lệch về bên phải (do dễ nhã bilirubin hơn). Và vì thế, vàng da tiến triển dần từ gần ra xa theo mức kết tủa của bilirubin acid.
Nồng độ bilirubin huyết tương được quyết định bởi sự thăng bằng giữa sản xuất bilirubin và đào thải bilirubin khỏi tuần hoàn. Chuyển hoá bilirubin sơ sinh đặc trưng bởi mức sản xuất bilirubin cao (2-3 lần so với người lớn khi tính trên kg cân nặng) và khiếm khuyết chuyển hoá bilirubin do hoạt tính của enzyme glucuronyl transferase còn yếu và một lượng bilirubin chưa rõ được tái hấp thu theo chu trình ruột-gan.
Advertisement
Thêm một lưu ý nữa, là với cùng một mức bilirubin, tiến triển vàng da của trẻ sinh non nặng hơn so với trẻ đủ tháng. Hiện tượng này có thể giải thích bằng cơ chế trên. Lúc sinh, tuần hoàn bánh nhau bị cắt đứt, ống động mạch co lại, lỗ bầu dục đóng và tuần hoàn người lớn được thiết lập. Trong trường hợp sinh non, một phần máu từ gan và lách có thể đi theo tuần hoàn bào thai và hướng trực tiếp lên phần đầu.
Tóm lại, quá trình tiến triển vàng da sơ sinh có thể được giải thích bằng sự thay đổi cấu dạng của phức hợp bilirubin-albumin.
