Hoại tử bàn chân trong đái tháo đường: Cơ chế và giải pháp hiện nay

Tóm tắt
Hoại tử bàn chân là một trong những biến chứng nghiêm trọng của đái tháo đường, gây ra đau đớn, nhiễm trùng và tăng nguy cơ cắt cụt chi. Nguyên nhân chính là sự kết hợp của bệnh lý thần kinh, mạch máu và nhiễm trùng, cùng với rối loạn chuyển hóa. Bài viết tổng quan cơ chế, biểu hiện lâm sàng, các giải pháp điều trị hiện tại và tiên tiến, cũng như các chiến lược phòng ngừa nhằm giảm thiểu hoại tử và cải thiện chất lượng sống cho bệnh nhân.

1.Giới thiệu

Đái tháo đường là bệnh mạn tính với tỷ lệ ngày càng gia tăng trên toàn cầu. Biến chứng bàn chân gặp ở 15–25% bệnh nhân và là nguyên nhân chính dẫn tới cắt cụt chi (khoảng 1–2% mỗi năm) [1],[2]. Bàn chân ĐTĐ thường phát triển âm thầm do mất cảm giác đau, giảm tưới máu và nhiễm trùng mạn tính, nên nhiều bệnh nhân đến viện khi biến chứng đã nặng.

2.Cơ chế hoại tử bàn chân

Hoại tử bàn chân là kết quả của nhiều yếu tố tương tác:

2.1 Bệnh lý mạch máu ngoại vi (PAD)

Giảm tưới máu → mô thiếu oxy và dinh dưỡng.

Làm vết thương lâu lành và tăng nguy cơ hoại tử [3].

2.2 Bệnh lý thần kinh

Giảm cảm giác đau, nóng, lạnh → khó phát hiện vết thương sớm.

Rối loạn thần kinh tự động → giảm tiết mồ hôi, da khô, nứt nẻ, tạo cơ hội nhiễm trùng [4].

2.3 Nhiễm trùng

Vết thương lâu lành kết hợp tăng đường huyết → môi trường thuận lợi cho vi khuẩn (Staphylococcus aureus, Pseudomonas, Gram âm khác) [2],[5].

2.4 Rối loạn chuyển hóa và viêm mạn tính

Tăng đường huyết, stress oxy hóa, và viêm kéo dài làm tổn thương mô và giảm khả năng tái tạo [1],[5].

3.Nguyên tắc điều trị

Mục tiêu: ngăn hoại tử tiến triển, giảm cắt cụt, cải thiện chất lượng sống.

3.1 Kiểm soát đường huyết

HbA1c <7% (hoặc theo hướng dẫn cá nhân).

Kết hợp chế độ ăn, thuốc uống, insulin và theo dõi liên tục.

3.2 Quản lý nhiễm trùng

Kháng sinh theo cấy vi khuẩn.

Vệ sinh, loại bỏ mô hoại tử

Phẫu thuật giảm áp lực, dẫn lưu nếu cần.

3.3 Tái tưới máu

Can thiệp nội mạch hoặc phẫu thuật bắc cầu mạch máu cho bệnh nhân thiếu máu nặng [3].

3.4 Giảm áp lực cho bàn chân

Giày chuyên dụng, nẹp, băng ép.

Tránh đi chân trần, kiểm tra bàn chân hàng ngày [2].

3.5 Phục hồi và chăm sóc tích hợp

Vật lý trị liệu, tăng lưu thông máu, cải thiện chức năng bàn chân.

Dinh dưỡng đầy đủ, giàu protein, vitamin C, kẽm.

Hỗ trợ tâm lý khi cần.

4.Giải pháp tiên tiến

Tế bào gốc và liệu pháp mô học

Thúc đẩy tái tạo mạch máu và mô, cải thiện tốc độ lành vết thương [5].

Giày cảm biến áp lực và nẹp tùy chỉnh

Phát hiện sớm điểm nguy cơ loét, giảm áp lực tối đa.

Oxy áp lực cao

Cải thiện oxy hóa mô, giúp lành vết thương [4].

Chăm sóc đa ngành

Kết hợp bác sĩ nội tiết, phẫu thuật mạch máu, chuyên gia vết thương, dinh dưỡng, tâm lý.

Giảm nguy cơ cắt cụt đến 50% theo nghiên cứu [3],[5].

5.Phòng ngừa

Kiểm soát đường huyết, huyết áp, mỡ máu.

Kiểm tra bàn chân hàng ngày, vệ sinh da và móng.

Tránh đi chân trần, phát hiện vết nứt, mụn nước, sưng đỏ.

Khám định kỳ chuyên khoa bàn chân ĐTĐ.

6.Kết luận

Hoại tử bàn chân là biến chứng nghiêm trọng của đái tháo đường, có thể dẫn đến cắt cụt chi và giảm chất lượng sống. Giải pháp hiện nay kết hợp kiểm soát đường huyết, quản lý nhiễm trùng, tái tưới máu, giảm áp lực và chăm sóc tích hợp đa ngành. Các phương pháp tiên tiến như tế bào gốc, giày cảm biến áp lực, oxy áp lực cao đang mở ra hướng điều trị tốt hơn, giảm nguy cơ hoại tử và cắt cụt.

7.Nguồn tham khảo

[1] American Diabetes Association. Standards of Medical Care in Diabetes—2025. Diabetes Care. 2025;48(Suppl. 1):S1–S210.

[2] Armstrong DG, et al. Diabetic foot ulcers and their recurrence. N Engl J Med. 2017;376:2367–2375.

[3] Lavery LA, et al. Diabetic foot prevention and treatment. J Am Podiatr Med Assoc. 2016;106(6):435–446.

[4] Jeffcoate WJ, Harding KG. Diabetic foot ulcers. Lancet. 2003;361:1545–1551.

[5] Singh N, et al. Preventing foot ulcers in patients with diabetes. JAMA. 2005;293:217–228.