❞𝐎𝐮𝐫 𝐅𝐨𝐨𝐝 𝐒𝐡𝐨𝐮𝐥𝐝 𝐁𝐞 𝐎𝐮𝐫 𝐌𝐞𝐝𝐢𝐜𝐢𝐧𝐞 𝐚𝐧𝐝 𝐎𝐮𝐫 𝐌𝐞𝐝𝐢𝐜𝐢𝐧𝐞 𝐒𝐡𝐨𝐮𝐥𝐝 𝐁𝐞 𝐎𝐮𝐭 𝐅𝐨𝐨𝐝❞

Tạm dịch: “Hãy để thức ăn làm thuốc và thuốc làm thức ăn”.

Câu nói trên là của Hippocrates – người có đóng góp lớn nhất trong nền Y học của nhân loại và được coi là ông tổ của ngành Y.

𝙃𝙞𝙥𝙥𝙤𝙘𝙧𝙖𝙩𝙚𝙨 𝙫𝙖̀ 𝙣𝙚̂̀𝙣 𝙮 𝙝𝙤̣𝙘 𝙃𝙮 𝙇𝙖̣𝙥

Khoảng 2700 năm trước, Thế vận hội Olympic ban đầu đã được thành lập và nền văn minh Hy Lạp và do đó đang lan rộng. Trong vòng 200 năm hoặc lâu hơn, Hy Lạp đã bước vào giai đoạn Cổ điển (Classical phase), chứng kiến những thành tựu huy hoàng về chính trị, nghệ thuật, triết học và văn học. Ở trung tâm của thế giới cổ đại này, Hippocrates of Cos (khoảng 60 – C.370 TCN) —có lẽ là nhân vật quan trọng nhất trong lịch sử y học — đã ra đời. Y học Hy Lạp vay mượn nhiều từ các niềm tin và thực hành trước đây của người Ai Cập, nhưng nó đã thay đổi khỏi quan điểm trước đây coi bệnh tật như một hình phạt nào đó từ các vị thần (những giai thoại về các vị thần Hy Lạp cũng rất hấp dẫn). Các bác sĩ Hy Lạp hướng tới quan điểm rằng bệnh tật là một hiện tượng tự nhiên của cơ thể, gây ra bởi sự mất cân bằng trong cái được gọi là bốn “yếu tố” (4 humors)—một ý niệm vẫn là trung tâm của y học trong 2.000 năm. Thuyết thể dịch (Humorism), như nó được gọi, có thể đã đến Hy Lạp từ Ai Cập hoặc Lưỡng Hà, hoặc nó có thể đến từ ý tưởng Hy Lạp về bốn yếu tố – đất, không khí, lửa và nước – được kết tinh bởi nhà triết học Empedocles vài thập kỷ trước Hippocrates. Cho dù nguồn gốc của nó là gì, thuyết thể dịch cho rằng cơ thể chứa, hoặc thậm chí được tạo ra từ bốn loại dịch: máu, mật vàng, mật đen và đờm. Trong một cơ thể khỏe mạnh, những yếu tố này cân bằng tốt, nhưng nếu có điều gì đó xảy ra làm xáo trộn trạng thái cân bằng, bệnh tật sẽ xảy ra sau đó. Loại mất cân bằng thể dịch, và các thể dịch cụ thể liên quan, đã xác định căn bệnh này. Điều này là do mỗi yếu tố có những phẩm chất đặc biệt riêng, không chỉ liên kết với một trong những yếu tố cổ điển, mà còn với một phần cụ thể của cơ thể, và thậm chí với một mùa trong năm.

Hippocrates đã viết rất nhiều về “4 humors” trong bộ sưu tập các tác phẩm được gọi là Hippocratic Corpus, bao gồm khoảng 60 tài liệu viết, từ ghi chú rải rác và tóm tắt đến các luận án dài, được tranh luận rõ ràng và bộ chi tiết các trường hợp. Quan điểm hiện đại cho rằng bản thân Hippocrates đã không viết tất cả những tác phẩm này — những tác phẩm này không chỉ khác nhau về phong cách mà còn khác nhau về quan điểm — mà chúng đã được thêm vào bởi các sinh viên, đệ tử và những người theo sau cho đến bốn hoặc năm thế kỷ sau. Chắc chắn điều này giải thích phạm vi rộng lớn của Corpus, bao gồm từ các chuyến du ngoạn trong triết học đến bản chất của kiến thức và vị thế của y học trong các ngành khoa học, đến chẩn đoán sốt và dịch bệnh nhiễm trùng, các vấn đề liên quan đến gãy xương và khớp di lệch, vô sinh nữ, tĩnh mạch , răng, vệ sinh, giấc mơ, bệnh trĩ, và bệnh động kinh. Căn bệnh cuối cùng này – động kinh – được nhiều người Hy Lạp gọi là “căn bệnh thiêng liêng”, những người coi đó là kết quả của sự chiếm hữu của ma quỷ. Quan điểm Hippocrate đã bác bỏ ý kiến này, coi động kinh là một vấn đề hoàn toàn do cơ thể: “Con người chỉ tin rằng đó là một căn bệnh thần thánh vì sự thiếu hiểu biết và sửng sốt của họ”. Thông tin chi tiết về cuộc đời của Hippocrates có phần hạn chế, nhưng ông là người cùng thời với Socrates và được nhiều người Hy Lạp nổi tiếng nhắc đến, bao gồm Plato, người trẻ hơn khoảng 35 tuổi, và Aristotle, người ở tuổi thiếu niên khi Hippocrates qua đời.

Trong suốt cuộc đời của mình, Hippocrates dường như đã lang thang bên bờ biển Aegean, cả ở Hy Lạp và khu vực ngày nay là Bulgaria và Thổ Nhĩ Kỳ. Ông đã hành nghề như một bác sĩ, người viết lách, giảng dạy, dạy kèm cho các sinh viên và tranh luận về những ý tưởng và thực hành y học của mình. Ông cũng được cho là còn uyên bác về âm nhạc, thơ ca, toán học, và thậm chí cả thể thao. Có một giai đoạn, ông dường như bị bỏ tù tới 20 năm vì đã bác bỏ ý tưởng rằng các vị thần và linh hồn là nguyên nhân gây ra bệnh tật. Ông bị kết án bởi các chức sắc, những người tin rằng vai trò của họ là trung gian giữa nhân loại và các vị thần, và những người thấy rằng quyền lực của họ đang bị xói mòn bởi những giáo lý mới của Hippocrates. Đáng buồn thay, nơi ở của Hippocrates trong cuộc sống sau này, và nơi chết của ông, không rõ ràng – người sau có lẽ là Larissa, tây bắc Hy Lạp.

Là một trong những tên tuổi vĩ đại nhất trong lịch sử y học, Hippocrates đã nâng tầm y khoa thành một nghề được kính trọng với nền tảng khoa học. Ông sử dụng nền y học từ Hy Lạp và loại bỏ các yếu tố siêu nhiên đã có từ lâu, nhấn mạnh vào việc quan sát và ghi lại chính xác các ca bênh trong lịch sử. Bằng cách so sánh này, ông đã tạo ra sự chẩn đoán phân biệt có hệ thống đầu tiên (first systematic differentiation) của các bệnh. Ông cũng đặt ra các tiêu chuẩn cho các bác sĩ mà cho đến ngày nay vẫn được ngưỡng mộ và kính trọng. Theo Britannica, danh tiếng của Hippocrates và những huyền thoại về cuộc đời ông bắt đầu phát triển trong thời kỳ Hy Lạp hóa, khoảng một thế kỷ sau khi ông qua đời. Trong thời kỳ này, Thư viện Alexandria ở Ai Cập đã thu thập tài liệu văn học cho thư viện từ các thời kỳ trước để kỷ niệm sự vĩ đại trong quá khứ của Hy Lạp và các tác phẩm y học còn sót lại từ thời Cổ điển (trong số các tác phẩm văn xuôi sớm nhất bằng tiếng Hy Lạp) được tập hợp lại thành một nhóm, gọi là Tuyển tập Hippocrates (Corpus Hippocraticum). Và kết quả là tất cả các tác phẩm y học Cổ điển cuối cùng đều được quy cho Hippocrates và nhân cách (cũng như danh tiếng) của ông được xây dựng từ chúng.

𝙌𝙪𝙮 𝙩𝙖̆́𝙘 đ𝙖̣𝙤 đ𝙪̛́𝙘

Mặc dù các trường y khoa đang phát triển ở Sicily, miền nam nước Ý, và tại Cyrene ở Bắc Phi, ngôi trường Cos mà Hippocrates thành lập đã trở nên nổi tiếng nhất, và ông được coi là người thầy vĩ đại nhất của trường. Khi bước vào ngôi trường đáng kính này, các học sinh mới đến phải tuyên thệ, ngày nay được gọi là Lời thề Hippocrate (Hippocratic Oath), trước mặt những người lớn tuổi và đồng nghiệp của họ. Lời thề, với quy tắc đạo đức của nó, đặt ra tiêu chuẩn cao về chuyên môn và nghi thức, và coi y học như một nghề mà người bình thường có thể tin tưởng. Nó tách các bác sĩ ra khỏi các “thầy lang” khác và xác định phương pháp hành nghề của họ. Lời tuyên thệ bao gồm một lời hứa bảo vệ sự tin cậy, và không “đầu độc” bệnh nhân. Hippocrates nhấn mạnh rằng bác sĩ phải có “vẻ bề ngoài đẹp” và được ăn uống đầy đủ vì bệnh nhân không thể tin tưởng một bác sĩ trông không có khả năng chăm sóc bản thân. Theo lời thề, bác sĩ phải bình tĩnh và thanh thản, trung thực và hiểu biết.

𝘾𝙝𝙖 đ𝙚̉ 𝙘𝙪̉𝙖 𝙮 𝙝𝙤̣𝙘 𝙝𝙞𝙚̣̂𝙣 đ𝙖̣𝙞

Kiến thức về giải phẫu và sinh lý học bị hạn chế vào thời Hippocrates vì sự tôn trọng của người Hy Lạp đối với người chết, đồng nghĩa với việc không được phép mổ xẻ. Tuy nhiên, đối với y học Hippocrate, như được thể hiện trong Corpus, nhấn mạnh ba điều: theo dõi chặt chẽ các triệu chứng, cởi mở với các ý tưởng và sẵn sàng giải thích nguyên nhân của bệnh. Corpus có đầy đủ các nghiên cứu điển hình, cung cấp các mô tả, ví dụ về bệnh lao, quai bị và sốt rét. Trong đó, Hippocrates đã định nghĩa các danh mục bệnh tật khác nhau, chẳng hạn như bệnh dịch, bệnh đặc hữu, mãn tính và cấp tính – những thuật ngữ vẫn tồn tại cho đến ngày nay. Ông cũng là một bác sĩ phẫu thuật tài năng và quan tâm đến việc nghiên cứu chỉnh hình. Một số nguyên tắc được tìm thấy trong Các luận thuyết Hippocrate về Gãy xương và Khớp vẫn được coi là có liên quan cho đến ngày nay.

𝙉𝙜𝙪𝙮𝙚̂𝙣 𝙫𝙖̆𝙣 𝙡𝙤̛̀𝙞 𝙩𝙝𝙚̂̀ 𝙃𝙞𝙥𝙥𝙤𝙘𝙧𝙖𝙩𝙚𝙨:

“Tôi tuyên thệ với Apollo, thần chữa bệnh, Asclepius, Hygieia và Panacea, và tôi minh chứng với tất cả các nam thần, các nữ thần, tôi gìn giữ, tùy theo khả năng và thẩm định của tôi, lời thề sau đây:

Yêu kính, như là cha mẹ tôi, người đã dạy tôi môn học này; sống hòa nhã với thầy và nếu cần, chia sẻ tài sản với thầy; chăm sóc con cái thầy như là anh chị em tôi và dạy họ môn học này.

Tôi sẽ kê toa vì lợi ích của bệnh nhân, tùy theo khả năng và thẩm định của tôi và không bao giờ làm hại ai.

Tôi không bao giờ đưa thuốc giết người cho bất kỳ ai hỏi tôi và sẽ không tư vấn một kế hoạch như vậy. Tôi sẽ không cho bất kỳ người phụ nữ nào một dụng cụ phá thai.

Nhưng tôi sẽ giữ tinh khiết cho đời tôi và cho nghề nghiệp của tôi.

Tôi sẽ không giải phẫu để lấy sạn, kể cả đối với bệnh nhân biểu lộ là mang bệnh này. Tôi sẽ dành việc giải phẫu cho những y sĩ, chuyên gia về bệnh này.

Mỗi căn nhà tôi bước vào vì lợi ích của bệnh nhân của tôi, giữ gìn tôi khỏi mọi ý đồ xấu xa và mọi cám dỗ, đặc biệt là khỏi các khoái lạc tình yêu với phụ nữ hay với nam giới, dù họ là người tự do hay nô lệ.

Tất cả mọi điều tôi biết trong khi hành nghề hay trong giao tiếp với mọi người mà không nên để lộ ra ngoài, tôi sẽ giữ bí mật và sẽ không bao giờ tiết lộ.

Nếu tôi giữ lời thề này một cách thành khẩn, tôi sẽ được an hưởng đời tôi và thực hành nghề tôi, được mọi người kính trọng mãi mãi. Nếu tôi đi trái đường và vi phạm lời thề, những điều ngược lại sẽ đến với tôi”.

Đ𝙤̂𝙞 𝙙𝙤̀𝙣𝙜 𝙡𝙞̣𝙘𝙝 𝙨𝙪̛̉ 𝙫𝙚̂̀ 𝙘𝙪𝙤̣̂𝙘 đ𝙤̛̀𝙞 𝙃𝙞𝙥𝙥𝙤𝙘𝙧𝙖𝙩𝙚𝙨:

■ 460 bce

Sinh ra trên đảo Cos của Hy Lạp trong một gia đình giàu có. Thời gian đi học của Hippocrates bao gồm chín năm tiểu học và hai năm trung học, trong đó ông học đọc, viết, thơ và âm nhạc.

■ 430–427 bce

Giúp chống lại bệnh dịch hạch ở Athens trong ba năm. Khuyến nghị thắp lửa để làm khô bầu không khí và đun sôi nước trước khi tiêu dùng.

■ 431–404 bce

Giúp chữa trị những người bị thương trong Chiến tranh Peloponnisos (Peloponnesian War). Ông xuất sắc trong việc phẫu thuật, bao gồm cả phẫu thuật hộp sọ, và cả việc chữa trị gãy xương và chữa trật khớp.

■ 420–370 bce

Khoảng 60 cuốn sách bao gồm sách giáo khoa, bài giảng và tiểu luận, được viết trong thời kỳ này, và sau đó được đối chiếu trong Thư viện Alexandria. Được viết bởi Hippocrates và các tác giả khác, những tài liệu này thống nhất tập trung vào y học Hippocrate. Hippocrates cũng viết các chuyên luận Hippocrate về Gãy xương và Khớp trong thời gian này. Hippocrates đề cao khái niệm về 4 yếu tố cấu tạo nên cơ thể người (sẽ được đề cập ở những bài sau trên fb Trần NamAnh nhé) và tin rằng sự mất cân bằng sẽ gây ra bệnh tật.

■ 400 bce

Thành lập một trường y khoa ở Cos, Hy Lạp. Trong thời gian đó, ông hướng dẫn các con trai của mình, Thessalus và Draco, cách thực hành y học. Trường y khoa của ông đào tạo ra nhiều học giả và sinh viên lỗi lạc, những người đã bổ sung kinh nghiệm và tác phẩm của họ vào các tác phẩm của Hippocrates.

■ 370 bce

Qua đời ở Larissa, Hy Lạp, thọ 90 tuổi.

■ Thế kỷ thứ 2 sau công nguyên

Bác sĩ người Hy Lạp Soranus of Ephesus viết tiểu sử đầu tiên của Hippocrates. Nó trở thành nguồn chính cho thông tin về cuộc sống cá nhân của Hippocrates.