Y khoa Ykhoa, y học, y tế, kiến thức, lâm sàng, cận lâm sàng, chẩn đoán, điều trị, phác đồ, diễn đàn y khoa, hệ sinh thái y khoa online, mới nhất và đáng tin cậy.
Nguồn: Bs. TRẦN VĂN PHÚC
>> ĐẠI DỊCH COVID-19
vài câu chuyện bàn luận
===================
“Năm ngoái, 37.000 người Mỹ chết vì bệnh cúm thông thường. Trung bình có từ 27.000 – 70.000 người chết mỗi năm. Chẳng có gì phải ngừng lại, cuộc sống và nền kinh tế vẫn tiếp tục. Tại thời điểm này, có 546 ca nhiễm coronavirus, với 22 người chết. Hãy động não đi nào!”
Có phải đây là những dòng Tweet vô trách nhiệm của TT Mỹ Donald Trump?
Trong chừng mực nào đó, tôi đồng ý với quan điểm của Trump rằng, COVID-19 không phải như SARS năm 2003, không phải Ebola với tỉ lệ chết 34%, càng không phải dịch hạch với biệt danh “cái chết đen”.
…
VỀ VIRUS GÂY BỆNH COVID-19
——————————-
Nguyên nhân gây bệnh là SARS-CoV-2, thuộc họ coronavirus, có vỏ bọc protein, dạng hạt có hình tròn hoặc hình bầu dục, thường là đa hình và đường kính từ 60 – 140nm. Đặc điểm di truyền của nó khác biệt đáng kể so với SARS-CoV và MERSr-CoV. Nghiên cứu hiện tại cho thấy có hơn 85% tương đồng với coronavirus đang cư trú ở giống dơi SARS (bat-SL-CoVZC45). Phân lập và nuôi cấy trong ống nghiệm, SARS-CoV-2 có thể được tìm thấy trong các tế bào biểu mô đường hô hấp của con người trong khoảng 96 giờ, trong khi phải mất khoảng 6 ngày để phân lập và nuôi cấy trong các dòng tế bào Vero E6 và Huh-7.
Hầu hết sự hiểu biết về các tính chất lý hóa của SARS-CoV-2 đến từ nghiên cứu của SARS-CoV và MERS-CoV. Virus rất nhạy cảm với tia cực tím và nhiệt. Các dung môi lipid như ether, ethanol 75%, chất khử trùng có chứa clo, axit peracetic và chloroform có thể vô hiệu hóa virus trong 30 phút ở 56°C. Clorhexidine cũng có thể vô hiệu hóa virus.
Các nguồn lây nhiễm được thấy cho đến nay chủ yếu là bệnh nhân đã bị nhiễm SARS-CoV-2. Nhiễm virus không triệu chứng cũng có thể là một nguồn lây. Cách thức lây truyền qua các giọt hô hấp (droplets) và tiếp xúc là con đường truyền chính. Các đường lây truyền như giọt mịn (aerosol) và đường tiêu hóa vẫn chưa được làm rõ.
Dựa trên điều tra dịch tễ học hiện nay, thời gian ủ bệnh khoảng 1-14 ngày, chủ yếu là 3 – 7 ngày.
…
VỀ CHUYẾN BAY VN0054
—————————–
Sau 3 tuần không có một ca nhiễm mới, Việt Nam đang chuẩn bị công bố hết dịch thì chuyến bay VN0054 từ London đến Hà Nội đã làm bùng phát đợt nhiễm SARS-CoV-2 mới, có tổng cộng 13 người trên cùng hành trình bị mắc bệnh.
– 2 bệnh nhân người Việt
– 9 bệnh nhân người Anh
– 1 bệnh nhân Iserland
– 1 bệnh nhân người Mexico
5 ngày sau khi hạ cánh, bệnh nhân số 17 được phát hiện đầu tiên vào ngày 6 tháng 3, cô đã kịp truyền bệnh cho 3 người cùng cư trú. Trước đó, vào ngày mùng 4 tháng 3, hai bệnh nhân quốc tịch Anh cùng vào siêu thị ở Đà Nẵng, nhân viên đã kéo khẩu trang xuống nói chuyện trực tiếp, kết quả 1 người bị nhiễm.
Chuyến bay có 201 hành khách (175 người nước ngoài và 26 người Việt), trước khi được phát hiện các ca bệnh và thực hiện cách li, số hành khách đã di chuyển qua 15 tỉnh thành; hiện còn 27 trường hợp chưa cập nhật được thông tin lưu trú.
Theo báo chí có bệnh nhân COVID đã tiếp xúc hơn 500 người.
Như vậy, đã có tất cả 16 bệnh nhân xác định COVID-19, dựa theo thông tin có được trên các báo, tôi tạm ước tính những bệnh nhân này đã tiếp xúc với hơn 1000 người. Chưa kể số hành khách còn lại cũng đã tiếp xúc với nhiều người khác nữa, con số phải tính đến hàng ngàn.
Bắt đầu từ ngày 2 tháng 3, theo thời gian ủ bệnh tôi nhân lên gấp đôi, tức là đến ngày 30 tháng 3, đủ để những người nghi ngờ và người tiếp xúc gần nếu nhiễm virus sẽ phát bệnh; có 2 trường hợp xảy ra với nhóm người tiếp xúc.
– TH1: Dịch bùng phát thực sự do lây nhiễm.
– TH2: Chỉ gặp rải rác vài ca và được khống chế.
Tôi dự báo khả năng xảy ra TH2, tức là nếu có lây thì cũng chỉ rải rác và được khống chế, điều đó chứng tỏ công tác phòng chống dịch đang thực hiện tốt, cũng có thể điều kiện ở Việt Nam không thuận lợi cho virus lây nhiễm.
…
CÂU CHUYỆN VỀ ‘CÔNG CHÚA KIM CƯƠNG’
———————————————————
Vào ngày 20 tháng 1 năm 2020, Công chúa Kim cương – tên dịch ra tiếng Việt của tàu du lịch Diamond Princess, khởi hành từ cảng Yokohama đi dạo chơi trên biển và dự kiến sẽ trở về Yokohama vào tối ngày 4 tháng 2. Tuy nhiên, một hành khách Hồng Kông bước lên tàu ngày 25 tháng 1, sau đó được phát hiện nhiễm coronavirus chủng mới vào ngày 5 tháng 2, một vụ dịch với quy mô lớn đã xảy ra và Công ty Carnival của Mỹ ngay lập tức bốc hơi 6,6 tỉ đô la.
Để ngăn chặn dịch bệnh lây lan từ vùng biển vào đất liền, chính phủ Nhật Bản đã yêu cầu Công chúa Kim cương phải cách li 2 tuần ở khu vực trên biển gần cảng Yokohama, thời điểm kết thúc cách li vào tối ngày 19 tháng 2 năm 2020.
Công chúa Kim cương ban đầu được gọi là “nhà tù nổi”.
Trong 14 ngày cách li, sự hoảng loạn trên tàu đã được kích hoạt bởi tình trạng thiếu thuốc men và chăm sóc y tế. Nhóm đầu tiên được làm xét nghiệm acid nucleic gồm 8 người, họ là những ông già trên 70 tuổi, bạn bè của nhau cùng đi du lịch. Sau xét nghiệm, nếu ai đó bị dính virus vương miện mới sẽ được chuyển đến bệnh viện ở Nhật Bản điều trị, kể từ đó sẽ bị mất liên lạc với những người còn lại.
Những ngày tiếp theo, nhiều cặp vợ chồng bị li tán vì họ được chẩn đoán dương tính ở những thời điểm khác nhau, trong khi chính phủ Nhật Bản không thể có giường để xếp họ vào chung một bệnh viện. Những hành khách có bạn cùng phòng dương tính, họ phải làm lại vòng cách li 14 ngày mới hoàn toàn, bắt đầu kể từ khi người bệnh được chuyển đi, thời điểm rời tàu khi hết số ngày cách li và xét nghiệm phải đảm bảo âm tính.
Chính phủ Hoa Kỳ cho công dân của mình 2 lựa chọn: một là hoàn thành 14 ngày cách li trên tàu sau đó tiếp tục cách li trong 14 ngày nữa tại Nhật Bản, không được về Mỹ trước ngày 4 tháng 3; hai là lên máy bay về Mỹ vào ngày 16 tháng 2 và bắt đầu lại thời gian cách li bắt buộc trong 14 ngày.
Hầu hết công dân Mỹ chọn cách bay trở về, 14 người đang chuẩn bị lên máy bay thì có kết quả xét nghiệm dương tính, nhưng họ vẫn được lên máy bay cùng với những người âm tính khác, chuyến sơ tán của chính phủ Hoa Kỳ đã bị nghi ngờ và chỉ trích.
Vào lúc 7:30 tối ngày 18 tháng 2, đài phát thanh của chính phủ Nhật Bản réo lên, họ nhắc nhở Công chúa Kim cương đang có 1 lá thư ở trước cửa mỗi căn phòng. Hành khách phải nhanh chóng mở cửa, nhấc thư, rồi đóng ngay cửa lại sau đó mới được đọc. Trong thư, Thứ trưởng Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản đã thông báo kế hoạch cho hành khách rời tàu khi hết thời gian cách ly vào ngày hôm sau (19 tháng 2).
Đài phát thanh của chính phủ liên tục réo, nội dung yêu cầu hành khách phải tuân thủ nghiêm ngặt các hướng dẫn trong bức thư, nhớ mang theo đầy đủ hành lý và đồ đạc của họ vào ngày 19 tháng 2, bởi một khi hành khách đã rời tàu sẽ không được phép quay lại với bất cứ lí do gì. Trong ngày 18 tháng 2, các bác sĩ đã kiểm tra từng căn phòng và hỏi hành khách về tình trạng thể chất. Mỗi hành khách nhận được một phiếu kiểm tra sức khỏe bao gồm thông tin cá nhân, tiền sử bệnh, các dấu hiệu sốt, đau đầu, sổ mũi, đau họng và các triệu chứng nhiễm trùng đường hô hấp khác, cho dù có hay không tiền sử tiếp xúc gần với người bị nhiễm vẫn làm xét nghiệm RT-PCR; dựa trên các chỉ số này, bác sĩ đưa ra đánh giá liệu hành khách có đủ tiêu chuẩn để rời bỏ Công chúa Kim cương hay không.
Vào trưa ngày 18 tháng 2, hành khách dùng bữa cùng thủy thủ đoàn nhưng không được gặp mặt nhau, đồ ăn bao gồm cơm thịt bò và cơm chiên trứng. Sẽ còn những hành khách phải thực hiện khóa tu tiếp, họ không thể trở về sớm để nếm hương vị của thức ăn tại quê nhà.
Vào lúc 9:45 phút sáng ngày 19 tháng 2, hôm đó là thứ Tư, đài phát thanh của chính phủ Nhật Bản lại réo lên để thông báo cho hành khách biết rằng máy bay của Hồng Kông và Úc sẽ đến Yokohama trong vòng 24 giờ. Máy bay của Canada hết xăng nên sẽ không đến kịp và dự kiến phải sáng thứ Sáu. Một số hành khách rất vui và một số thì rất lo lắng. Họ nhìn chằm chằm vào điện thoại để chờ tin nhắn của đại sứ quán.
Xe buýt đã đến cảng Yokohama và mở sẵn cửa nhìn ra hướng cabin tàu Công chúa Kim cương. Hai hàng rào chắn màu đỏ và sợi dây dẫn tạo ra một lối đi cách li dài trên cảng Yokohama.
Hành khách trên tàu Diamond Princess nhận được thẻ có màu khác nhau để phân biệt các lô mà họ rời đi. Vào lúc 10 giờ sáng, hành khách có thẻ màu xanh số 2 được ghi trên đó là người đầu tiên được thông báo tập trung tại cửa trên boong 4, đợi nhân viên y tế kiểm tra nhiệt và đối chiếu với phiếu sức khỏe, trong đó liệt kê các triệu chứng, số điện thoại để liên, giấy phép xuống tàu do chính phủ Nhật Bản cấp. Có 500 người đầu tiên được phép rời khỏi tàu. Theo thông báo của Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi, hầu hết những hành khách này là người cao tuổi. Đầu tiên họ đi xe buýt đến nhiều điểm dừng xe buýt khác nhau, sau đó từ trạm xe buýt đến ga Yokohama và các trạm khác.
11 giờ sáng, chiếc xe buýt đầu tiên rời bến. Hai hành khách chọn cách đi bộ và họ bị các phóng viên vây quanh không thể đi tiếp. Cuộc di tản liên tục, kéo dài đến hết ngày 21 tháng 2, sau khi tất cả hành khách đủ tiêu chuẩn đã ra khỏi tau, thủy thủ đoàn phải ở lại để tiếp tục cách li với các tiêu chuẩn giống như số hành khách còn lại.
Đêm 21 tháng 2 trên cảng biển Yokohama, Công chúa Kim cương, một “nhà tù nổi” làm bốc hơi 6,6 tỉ đô la đang dần bị bỏ trống, nó chờ đợi những hành khách cuối cùng ra khỏi boong để lại thực hiện một vòng tròn định mệnh mới.
…
THẤY GÌ QUA SỐ LIỆU TÀU DIAMOND PRINCESS
————————————————————
Đêm qua WHO chính thức công bố đại dịch…
Lịch sử loài người chưa từng chứng kiến một đại dịch virus corona. Loài người cũng chưa từng trải qua một trận đại dịch nào mà có thể kiểm soát thành công. Bởi vậy, chúng ta không được phép chủ quan, nhưng không sợ hãi và hoảng loạn.
Tàu du lịch Diamond Princess chở một số lượng lớn người trong không gian hạn chế với sự pha trộn tương đối đồng nhất, đây là dữ liệu vô cùng quý hiếm cho phép chúng ta nhìn thấy rất nhiều vần đề liên quan đến đại dịch COVID-19.
Vào ngày 3 tháng 2 năm 2020, một đợt bùng phát COVID-19 trên con tàu đã được báo cáo với 10 trường hợp ban đầu, trước đó là 1 trường hợp dương tính vào ngày 25 tháng 1. Đến ngày 4 tháng 2, các biện pháp y tế công cộng như đưa hành khách mắc bệnh ra khỏi tàu và cách ly hành khách không bị bệnh ngay tại con tàu ở ngoài cảnh biển Yokohama đã được thực hiện. Đến ngày 20 tháng 2, 619 trong số 3.700 hành khách và phi hành đoàn (17%) đã được xét nghiệm dương tính, trong đó có 7 người tử vong (1,6%).
Điều tôi quan tâm đầu tiên là hệ số lây nhiễm R0.
Sheng Zhang và cộng sự đã xây dựng mô hình toán học dựa trên hàm số λt = Σysω(t-s) trong đó ω(t-s) là hàm phân phối xác suất đa biến, ys là tỉ lệ mắc ở thời gian thực tại thời S.
Kết quả, hệ số lây nhiễm được Sheng Zhang ước tính R = 2,28 với độ tin cậy 95%, hệ số này tương đương với một số nghiên cứu khác. Tuy nhiên, có tác giả R0 = 3,58 hoặc thậm chí cao hơn nữa là R0 = 3,77 cho thấy rằng, việc ước tính R0 vẫn khá khó khăn do ảnh hưởng của môi trường, nhân khẩu học, cỡ mẫu thống kê, mô hình toán học được sử dụng.
Nếu hệ số R0 = 2,28 có nghĩa là, cứ 100 người mắc bệnh sẽ lây cho 228 người khác. Nghiên cứu của Sheng Zhang cho thấy, tỉ lệ mắc hàng ngày và quy mô ổ dịch phụ thuộc chủ yếu vào R0. Ước lượng trong khoảng 10 ngày, nếu không có sự can thiệp kiểm soát dịch, con số nhiễm sẽ lên tới 1514 người, tức là hơn 40% số người trên tàu sẽ bị bệnh. Nhưng do thủy thủ đoàn đã thực hiện các biện pháp cách li và kiểm soát nhiễm trùng, bệnh nhân xét nghiệm dương tính được chuyển đến viện điều trị, vì thế mà đến ngày 20 tháng 2 chỉ có 618 bệnh nhân tất cả.
Rõ ràng R0=2,28 tương đương với nhiều nghiên cứu,đã cho thấy rằng, nếu không có biện pháp phòng chống phù hợp, thì cộng đồng nhanh chóng rơi vào tình trạng mất kiểm soát. Tôi cho rằng, biện pháp ngăn chặn xâm nhập và chống lây lan mà Chính phủ Việt Nam đang triển khai là phù hợp, chúng ta không thể thả nổi để tạo miễn dịch cộng đồng như một số ý kiến nổi lên trong mấy ngày qua.
Tiếp theo, tôi quan tâm đến trẻ nhỏ và lứa tuổi học sinh, về khả năng lây nhiễm và mức độ nghiêm trọng.
Theo số liệu của NIID Nhật Bản, có 16 trẻ từ 0-9 tuổi ở trên tàu, nhưng chỉ 1 trẻ xét nghiệm dương tính và không có triệu chứng, chiếm tỉ lệ 6%. Lứa tuổi từ 10-19, có 23 trường hợp và xét nghiệm dương tính = 5 chiếm 22%, đây là tỉ lệ không hề thấp so với các lứa tuổi khác, nhưng may mắn là có 3 trường hợp không có triệu chứng. Điều này rất quan trọng trong việc quyết định cho trẻ đi học thời gian tới. Theo tôi, trẻ nhỏ và học sinh đều có nguy cơ lây nhiễm nhưng xu hướng không triệu chứng hoặc chỉ biểu hiện nhẹ; bởi vậy mà qua ngày 30 tháng 3 nếu chúng ta chặn xâm nhập và chống lây nhiễm vẫn duy trì được như hiện nay, thì có thể cho học sinh đến trường.
Công tác phòng chống dịch ở nhà trường phải đặc biệt coi trọng. Quan sát của tôi một nhóm 9 học sinh cao đẳng của một trường y ở tỉnh, buổi đầu đi học thực hành tại bệnh viện có 3/9 em đeo khẩu trang ngược, 1 em bị ho và mỗi lần ho em gỡ khẩu trang ra trong khi 8 em khác ở xung quanh chẳng ý kiến gì, 9/9 em cứ mỗi khi nói lại lấy tay gỡ khẩu trang. Lỗi này, tôi cho rằng ông hiệu trưởng là người chưa có ý thức trách nhiệm với học sinh của mình, sau đó là đến giáo viên hướng dẫn, cuối cùng là bản thân các em sẽ thành nhân viên y tế trong tương lai nhưng nhiều khả năng mình là là ổ bệnh.
Điều tôi quan tâm thứ 3 là nhóm bệnh nhân nguy hiểm. Nhóm 60-69 tuổi tỉ lệ nhiễm 19%. Nhóm 70-79 tuổi tỉ lệ nhiễm 23%. Nhóm 80-89 tuổi tỉ lệ nhiễm 24% và tử vong 6 người. Nhóm 90-99 tuổi tỉ lệ nhiễm 18% và tử vong 1 người. Tôi cho rằng, đây là đối tượng cần được bảo vệ nghiêm ngặt, thậm chí thực hiện cách li chủ động để tránh lây nhiễm. Hiện tại, cả nước có hơn 10 triệu người tuổi từ 60 trở lên, nhưng dịch chủ yếu xảy ra ở các thành phố có mật độ dân đông đúc như Hà Nội và Sài Gòn, vì thế mà chúng ta nên có chính sách bảo vệ người cao tuổi ở những thành phố này.
…
TÀI LIỆU THAM KHẢO
———————–
1. National Instatitute of Infectious Disease, Japan (NIID) Field Briefing: Diamond Princess COVID-19 Cases, 20 Feb Update.
2. ShengZhang et all. Estimation of the reproductive number of novel coronavirus (COVID-19) and the probable outbreak size on the Diamond Princess cruise ship: A data-driven analysis. International Journal of Infectious Diseases, Volume 93, April 2020, Pages 201-204
================================================================================
🌻Bạn có thể tham gia Nhóm Y Lâm Sàng tại: https://www.facebook.com/groups/858633861249240/
🌻Đọc các bài viết cập nhật mới nhất tại: https://ykhoa.org
🌻Tải tài liệu Y khoa miễn phí tại: https://ykhoa.org/category/tai-lieu
🌻Xem kho video bài giảng tại: https://fb.com/pg/ykhoa.org/videos
🌻Tra cứu Uptodate miễn phí tại: https://ykhoa.org/uptodate
🌻Tham gia cùng làm việc tại địa chỉ: https://forms.gle/cQ5M7AdaesKCTcjt9
