[BDSI]CHỐNG DỊCH: NHÌN TỪ PHƯƠNG TÂY

Phương Tây đang chuyển sang “giai đoạn Covid-19 mạn tính”.

Virus Sars-CoV-2 vẫn tồn tại, ngay cả khi phần lớn dân số thế giới được tiêm chủng. Trong tương lai, Covid-19 sẽ trở thành một căn bệnh của cuộc sống hàng ngày, nó trở nên bình thường trong bệnh viện giống như các chủng cúm mùa khác, mỗi đợt dịch bùng phát không còn là nỗi kinh hoàng.

Sự kiện thể thao lớn nhất hành tinh, EURO 2020, đang diễn ra để chứng tỏ “Châu Âu tràn đầy sức sống & Châu Âu đang trở lại” đúng như Chủ tịch UEFA Aleksander Čeferin đã lạc quan.

Tổng cộng 11 quốc gia đăng cai tổ chức giải đấu tại các thành phố St. Petersburg, Amsterdam, Baku, Budapest, Bucharest, Glasgow, Copenhagen, London, Rome, Munich và Sevilla.

Trước đó, UEFA yêu cầu mỗi thành phố đăng cai phải cho phép cổ động viên vào sân. Dublin và Bilbao đăng kí, nhưng hai thành phố này bị loại vì không thể hứa hẹn với khán giả, nên con đã số rút ngắn xuống còn 11.

Có 10 sân vận động cho phép 22 – 50% khán giả, riêng sân vận động Budapest Arena ở Hungary đồng ý lấp đầy 100% chỗ ngồi, khoảng 68 ngàn cổ động viên.

Số vé bán hết sạch chỉ sau khi phát hành vài phút!

Trong bối cảnh cùng tổ chức trận đấu, tất cả các đội, bao gồm cả người hâm mộ và nhân viên truyền thông, sẽ trải qua cuộc di cư quy mô lớn chưa từng thấy kể từ khi đại dịch xảy ra. Việc di chuyển xuyên lục địa thường xuyên và dày đặc như vậy sẽ làm tăng nguy cơ lây nhiễm dịch bệnh.

Đây chắc chắn là một thử nghiệm lớn đối với châu Âu.

Thực tế, Covid-19 vẫn đang là vấn đề nan giải nhất ở cúp châu Âu hiện tại. ĐTQG Tây Ban Nha đã có những trường hợp nhiễm bệnh mới, thủ môn chủ lực của Hà Lan vắng mặt vì dương tính với Covid-19, còn ngôi sao người Đức mới bình phục chưa đủ sức đá chính.

Tại sao châu Âu lại thử nghiệm lớn như vậy?

Trong đại dịch Covid-19, dịch tễ học hiện đại có rất nhiều thay đổi dựa trên những hiểu biết về virus SARS-CoV-2. Thế giới phương Tây chống dịch theo khoa học thay vì bám víu lấy chủ nghĩa kinh nghiệm. Không chỉ bóng đá, mà ngay trong cuộc sống cũng vậy, quyết định đóng của toàn bộ, đóng cửa từng phần, hay mở cửa hoàn toàn được thế giới phương Tây căn cứ vào “mức độ rủi ro – risk levels” cùng với các chỉ số bổ sung khác.

MỨC ĐỘ RỦI RO là gì?

Mức độ rủi ro tổng thể được xác định bởi 3 chỉ số: ⍻ Một la, số ca nhiễm mới mỗi ngày trong 100 ngàn dân; ⍻ Hai là, hệ số lây nhiễm; ⍻ Ba là, tỉ lệ xét nghiệm dương tính (positive test rate).

Các chỉ số này có màu sắc biểu thị cấp độ: xanh lá cây, vàng, cam, đỏ, đỏ sẫm.

Số ca nhiễm mỗi ngày (daily new cases).

Đây là chỉ số quan trọng nhất, được tính bằng số ca nhiễm trung bình trong 7 ngày trên 100 ngàn dân số, các quốc gia dựa chủ yếu vào con số này để ban hành những quy định cụ thể.

Cách tính chỉ số này rất dễ.

Ví dụ: Trong tuần vừa rồi, Sài Gòn có tổng số ca mắc là 726, vậy trung bình mỗi ngày mắc 726:7 = 104 ca. Hiện tại dân số Sài Gòn là 8.993.033 người, vậy số ca nhiễm mỗi ngày trên 100.000 dân sẽ là 104 x (100.000 : 8.993.033) = 1,2 người.

Mỹ dựa vào các con số: 75, 25, 10 và 1.

Đức dựa vào các con số: 100, 50 và 35.

Vào cuối tháng Hai, số ca nhiễm mỗi ngày ở Đức trung bình là 64,7 người, các thành phố dao động từ 50 – 100 ca nhiễm trên 100 ngàn dân mỗi ngày. Mục tiêu phấn đấu đạt con số 50. Nhưng kể từ đầu tháng Ba, chính phủ Đức quy định rất rõ từng hoạt động cụ thể.

✓ Từ 50 – 100 ca: Mở cửa trường học, các tiệm làm tóc. Được phép mở cửa hàng, trung tâm vườn; yêu cầu phải có kế hoạch vệ sinh nghiêm ngặt theo văn bản hướng dẫn. Các dịch vụ thẩm mĩ viện, mĩ viện được mở cửa với điều kiện khách hàng và nhân viên phải có kết quả xét nghiệm âm tính. Hoạt động thể thao không tiếp xúc tổ chức ngoài trời nhóm nhỏ dưới 10 người cũng được phép. Hai hộ gia đình có tối đa 5 người được phép gặp nhau.

✓ Từ 35 – 50 ca duy trì được 7 ngày: Các nhà bán lẻ được phép hoạt động, nhưng phải đặt lịch trước, không gian bán hàng phù hợp theo quy định. Các bảo tàng, phòng trưng bày, vườn thú và vườn bách thảo cũng như các đài tưởng niệm được phép mở cửa cho khách tham quan. Các môn thể thao không tiếp xúc, được phép tối đa 20 trẻ dưới 14 tuổi, phải tổ chức ở ngoài trời.

✓ Từ 35 – 50 ca duy trì được 14 ngày: Được phép mở lại dịch vụ ăn uống ngoài trời tại các quán cà phê và nhà hàng, nhà hát, phòng hòa nhạc, nhà hát opera và rạp chiếu phim, đồng thời cho phép thể thao không tiếp xúc trong nhà và thể thao tiếp xúc ngoài trời.

✓ Từ 35 – 50 ca duy trì được trên 14 ngày: Cho phép các sự kiện giải trí ngoài trời với tối đa 50 người, cũng như các môn thể thao tiếp xúc trong nhà; các hoạt động này không cần phải xét nghiệm Covid-19.

Hệ số lây nhiễm (infection rate).

Hệ số lây nhiễm cơ bản R0 được hiểu theo cách đơn giản là một người mắc Covid-19 có thể truyền cho bao nhiêu người. Ví dụ R0 = 2 nghĩa là một bệnh sau chu kì sẽ lây cho 2 người khác, chu kì tiếp 2 người đó sẽ lây cho 4 người, chu kì tiếp nữa 4 người sẽ lây cho 8 người.

Như vậy, số ca mắc mới mỗi ngày có thể thấp do công tác phòng chống dịch tốt, nhưng với R0 cao thì chỉ cần nới lỏng biện pháp dịch sẽ tăng trở lại; vì thế mà hệ số lây nhiễm rất quan trọng.

Cách tính R0 bắt buộc phải lập mô hình toán học.

Từ mô hình SIR cổ điển, đến hàng loạt các mô hình cải tiến kết hợp các xu hướng và các trường hợp trong khoảng 14 ngày, với các ước tính cho các biến số khác nhau.

Đánh giá mức độ rủi ro dựa vào số ca nhiễm mỗi ngày và hệ số lây nhiễm, ở mức cao nhất. Ví dụ, số ca nhiễm mỗi ngày màu cam, trong khi hệ số lây nhiễm màu vàng và tỉ lệ xét nghiệm dương tính cũng màu vàng, thì mức độ rủi ro sẽ là màu cam. Hoặc, vàng + cam + vàng = cam. Ngược lại, vàng + vàng + cam = vàng.

Tỉ lệ xét nghiệm dương tính (positive test rate).

Tỉ lệ xét nghiệm dương tính = Tổng số xét nghiệm dương tính trong 7 ngày/ Tổng số xét nghiệm trong 7 ngày.

Thực tế, xét nghiệm có khi tập trung vào nhóm nguy cơ cao, có khi sàng lọc, thậm chí theo mục đích yêu cầu; bởi vậy, tỉ lệ xét nghiệm dương tính nên đặt trong bối cảnh chung để xem xét vấn đề.

Theo khuyến cáo của WHO, tỉ lệ xét nghiệm dương tính được chọn con số 5%, nếu xét nghiệm duy trì con số dưới 5% trong 14 ngày thì được coi là thấp, ngược lại sẽ là cao.

Mỹ và một số quốc gia chọn con số 3%.

Hàn Quốc coi xét nghiệm sàng lọc là chìa khoá chống dịch, nên quốc gia này đã trở lại hoạt động bình thường với tỷ lệ dương tính dưới 3 phần trăm. Tính đến tháng 11 năm 2020, mức độ xét nghiệm dương tính ở Hàn Quốc là 1%.

CÔNG SUẤT SỬ DỤNG GIƯỜNG ICU

Giương ICU là viết tắt của giường chăm sóc đặc biệt trong đơn vị hồi sức cấp cứu. Hoa Kỳ đưa ra 4 mức sử dụng giường ICU.

✓ Trên 85% (màu đỏ): Hệ thống y tế QUÁ TẢI RẤT CAO, nguy cơ đổ vỡ khi bệnh nhân Covid tiếp tục gia tăng.

✓ Từ 80 – 85% (màu cam): Hệ thống y tế QUÁ TẢI CAO, đe doạ nguy cơ đổ vỡ.

✓ Từ 70 – 80% (màu vàng): Hệ thống y QUÁ TẢI, nguy cơ thiếu giường ICU.

✓ Dưới 70% (màu xanh): Hệ thống y tế CHƯA BỊ QUÁ TẢI, đủ sức xử lí sự gia tăng bệnh nhân Covid-19.

Công suất sử dụng giường ICU = (Số giường đang điều trị bệnh nân Covid + Số giường đang điều trị bệnh nhân khác) / Tổng số giường ICU.

TỈ LỆ TIÊM CHỦNG

Thời điểm tháng Ba năm 2021, chính phủ Đức vẫn chuẩn bị “phanh gấp – emergency brake” đề phòng Covid bùng phát trở lại, thì bước sang tháng 6 phanh gấp của Đức bị “hết hạn sử dụng – set to expire”.

Các bang đột ngột giảm số ca nhiễm mỗi ngày.

Hamburg 16,7 ca.

Brandenburg 12,9 ca.

Schleswig-Holstein 11 ca.

Mecklenburg-Western Pomerania 8,7 ca.

Goslar và Friesland thậm chí không ghi nhận bất kỳ trường hợp nhiễm mới nào trong ít nhất bảy ngày và tỉ lệ mắc bệnh hiện là 0.

Hệ số lây nhiễm R0 = 0,76

Thành quả ấy nhờ vào tiêm chủng, đến nay Đức đã tiêm được 50% dân số, trong đó 30% đủ liều hai mũi.

Khi số ca nhiễm mỗi ngày giảm thấp, cùng với hệ số lây nhiễm R0 rất thấp như vậy, dự kiến Đức sắp thoát khỏi đại dịch.

CHỈ SỐ DỄ BỊ TỔN THƯƠNG

Chỉ số dễ bị tổn thương (Community Vulnerability Index – CVI) được Hoa Kỳ lượng hoá theo thang điểm từ 0 – 100 điểm, dựa theo phân nhóm đối tượng.

✓ Thất nghiệp & thu nhập thấp

✓ Người thiểu số & người không nói tiếng Anh

✓ Những thách thức về nhà ở & giao thông

✓ Người già và bệnh nền

✓ Những thách thức của hệ thống y tế

✓ Khu vực sinh sống và làm việc đông đúc

✓ Mật độ dân số

CVI được Hoa Kỳ cập nhật bất cứ khi nào có nghiên cứu mới về các yếu tố nguy cơ đối với COVID, khoảng 4-6 tháng một lần. Cách tính CVI cũng có thể thay đổi trong tương lai, chẳng hạn để tính đến sự phục hồi kinh tế.

CHỐNG DỊCH Ở VIỆT NAM

Sài Gòn trước thời điểm giãn cách toàn thành phố, trong 7 ngày có tổng số 150 ca lây nhiễm, trung bình mỗi ngày = 150:7 = 21,4 ca. Tạm coi dân số cả thành thị và nông thôn Sài Gòn là 8.993.033 người, vậy số ca nhiễm mỗi ngày trên 100.000 dân sẽ là 21,4 x (100.000 : 8.993.033) = 0,2 người.

Sau ba tuần giãn cách xã hội: từ 0,2 lên 1,2 người nhiễm trên 100 ngàn dân.

Nếu theo Mỹ và Đức, hay các quốc gia phương Tây khác, thậm chí ngay Malaysia cũng vừa quyết định chống dịch theo phương pháp này, lấy số ca nhiễm mới trong ngày làm tiêu chuẩn; thì rõ ràng con số 0,2 màu xanh theo chuẩn Mỹ và 1,2 màu vàng, thì việc áp các biện pháp chống dịch nghiêm ngặt rất cần phải tính toán, để tránh thiệt hại về kinh tế.

Sài Gòn còn giãn cách ít nhất một tuần nữa, nhưng biến thể Delta có khả năng lây nhiễm vượt trội, tôi dự đoán trong 6 tuần tới số ca nhiễm của Sài Gòn sẽ vượt qua Bắc Giang; cuộc chiến chống dịch COVID-19 vẫn còn dài liệu Sài Gòn sẽ giãn cách xã hội bao lâu và bao nhiêu lần nữa.

Nghệ An cũng vậy!

Trong 7 ngày có 20 ca nhiễm, trung bình mỗi ngày = 20:7 = 3 ca. Dân số thành phố Vinh là 545.180 nên số ca nhiễm mỗi ngày trên 100 ngàn dân = 3 x (100.000/ 545.180) = 0,04 người.

Số ca nhiễm mới mỗi ngày 0,04 người trên 100 ngàn dân, có nên giãn cách xã hội cả thành phố Vinh, đặc biệt là giãn cách mà thực chất là cách li xã hội theo Chỉ thị 16.

Trong lúc cả châu Âu nô nức đi xem bóng đá, thì Hà Nội vẫn “đóng cửa” im ỉm để trốn COVID-19, với câu thần chú “VN chống dịch tốt nhất thế giới”!

Một câu hỏi đặt ra là: VN sẽ đóng cửa đến bao giờ?