Y khoa Ykhoa, y học, y tế, kiến thức, lâm sàng, cận lâm sàng, chẩn đoán, điều trị, phác đồ, diễn đàn y khoa, hệ sinh thái y khoa online, mới nhất và đáng tin cậy.
BS. Nguyễn Văn Tuấn
Ước tính số người bị nhiễm SARS-Cov-2 bởi “Bệnh nhân 21”
Các quan chức Hà Nội có vẻ quan tâm đặc biệt đến một bệnh nhân 61 tuổi (BN21) vì người này cũng là một quan chức cao cấp — theo họ đánh giá — có khả năng lây lan cao (1). Câu hỏi đặt ra là chúng ta có thể sử dụng các kết quả nghiên cứu khoa học liên quan đế COVID-19 để ước tính số người mà BN21 đã lây lan? Ước tính rất sơ sài là từ 14 đến 28 người.
Tỉ lệ bị nhiễm (attack rate) ở những người có tiếp xúc với những ca đã bị lây nhiễm. • Tỉ lệ nhiễm ở người dưới 19 tuổi là 7.3%; ở người 20-59 tuổi là 6.3%; và ở người trên 60 tuổi là 13.4%.Nguồn: https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.03.03.20028423v1.full.pdf+html
Tỉ lệ bị nhiễm ở những người đã tiếp xúc với những ca đã bị nhiễm (index cases). Người tiếp xúc thường xuyên có nguy cơ nhiễm cao hơn người tiếp xúc trung bình. Nguồn: https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.03.03.20028423v1.full.pdf+html
Nghiên cứu ở Thẩm Quyến
Rất may là cách đây chừng 1 tuần, một nhóm nghiên cứu bên Thẩm Quyến công bố một phân tích rất độc đá và quan trọng trên MedRxiv (2). Người ngoài ngành y có thể rất khó theo dõi bài báo này (vì tác giả trình bày kết quả phân tích, theo tôi, là chưa được tốt); do đó tôi tóm lược để các bạn dễ hiểu. Nghiên cứu này độc đáo ở chỗ là họ theo dõi 391 người bị nhiễm SARS-Cov-2 (tạm gọi là nhóm “index”). Trong số này, đa số (74%) được xem là trung bình hay nặng, và 26% là nhẹ. Như vậy, đây là nhóm bệnh nhân này nặng hơn so với các nhóm khác mà số ca nặng chỉ chiếm ~20% tổng số.
Những người trong nhóm index có tiếp xúc với 1286 người khác trong thời gian từ 14/1 đến 9/2/2020, chủ yếu là trong gia đình. Tuy nhiên, họ chỉ xác định được 1103 người. Bao nhiêu người trong nhóm 1103 bị nhiễm? Trả lời: 98 người. Tỉ lệ nhiễm, sau khi đã loại bỏ số ca mất số liệu, là gần 10%, với khoảng tin cậy dao động từ 8% đến 12%. (Xin nói thêm rằng trong dịch tễ học gọi là ‘tỉ lệ tấn công’ hay ‘attack rate’). Tỉ lệ tấn công ở nhà thì cao hơn: khoảng 15% (KTC95: 12 đến 18%).
Tuy nhiên, tỉ lệ nhiễm tăng theo tần số tiếp xúc. Những người tiếp xúc thường xuyên có tỉ lệ nhiễm lên đến ~15%, cao hơn nhóm tiếp xúc trung bình (tỉ lệ nhiễm ~3%). Riêng nhóm ít tiếp xúc thì tỉ lệ nhiễm chỉ 0.4% (xem biểu đồ).
Phân tích của nhóm Thẩm Quyến còn cho thêm vài kết quả chánh như sau:
• Nữ có tỉ lệ nhiễm cao hơn nam (10.4% vs 5.3%);
• Tỉ lệ nhiễm ở người dưới 19 tuổi là 7.3%; ở người 20-59 tuổi là 6.3%; và ở người trên 60 tuổi là 13.4%;
• Người đi du lịch có tỉ lệ nhiễm thấp hơn người ở nhà (9.1 vs 5.7%);
• Thời gian ủ bệnh trung bình là 4.8 ngày (KTC95: 4.2 đến 5.4 ngày); 95% ca nhiễm có triệu chứng trong vòng 14 ngày;
• Thời gian từ lúc nhiễm đến bình phục là 27 ngày ở ngưởi trong độ tuổi 20-29; 32 ngày ở người tuổi 50-59; và 37 ngày ở người cao tuổi;
• Hệ số lây lan là 0.4 (KTC95: 0.3 đến 0.5); nói cách khác, 10 người bị nhiễm tính trung bình lây lan cho 3 đến 5 người khác.
“Bệnh nhân 21”
Quay lại với trường hợp của BN21, câu hỏi đặt ra là trong số những người BN21 tiếp xúc (nói chuyện, bắt tay, cọ xát), có bao nhiêu người bị nhiễm? Câu trả lời ngắn gọn là hiện nay chưa biết (hay không biết) vì chưa có xét nghiệm tất cả những người ông đã tiếp xúc. Nhưng số ca bị nhiễm tuỳ thuộc vào nhiều yếu tố, nhưng chủ yếu là:
• Số người mà bệnh nhân tiếp xúc *gần*;
• Tỉ lệ miễn dịch;
• Hệ số lây lan.
Trước hết là số người tiếp xúc. BN21 đã tiếp xúc với khá nhiều người. Chỉ trong vòng 2 ngày, ông đã có 10 cuộc họp, đa số là họp với ‘Hội đồng lí luận trung ương’ và Viện hàn lâm khoa học xã hội VN. Trong các cuộc họp này, có cuộc họp có 30 người tham dự. Chúng ta không biết chính xác ông đã tiếp xúc *gần* (trong khoảng 1.8 mét) với bao nhiêu người, nhưng nếu mỗi cuộc họp có trung bình 15 người, thì ông đã có thể tiếp xúc với 150 người. Dĩ nhiên trong số 150 người giả định này, có lẽ ông chỉ tiếp xúc gần và tính cả cọ xát (bắt tay, bá vai, nói gần) chừng phân nửa, hay 75 người.
Kế đến là khả năng miễn dịch của người tiếp xúc. Cần phải nói rõ ràng: trái với cách hiểu của giới báo chí và công chúng ngoài ngành y rằng 100% những người tiếp xúc với người bị nhiễm là sẽ bị nhiễm. Cách hiểu đó sai rất tai hại. Trong thực tế, chỉ có một số người bị nhiễm mà thôi. Lí do là có những người không bị nhiễm vì hệ miễn dịch của họ tốt, hay vì họ đã từng bị nhiễm trước đây, hay vì họ đã được tiêm chủng ngừa, v.v. Rất khó biết có bao nhiêu người tiếp xúc với BN21 có hệ miễn dịch yếu hay mạnh. Chúng ta hãy giả định (và xin nhấn mạnh: giả định) rằng 50% những người ông tiếp xúc có hệ miễn dịch yếu, và gọi con số này là P.
Sau cùng là hệ số lây lan. Theo nghiên cứu của nhóm Thẩm Quyến, hệ số lây lan là R0 = 0.5 (trung bình). Do đó, hệ số lây lan thực tế là R = R0*P = 0.5*R0. Giả định rằng P = 0.5 (50% có hệ miễn dịch yếu) thì R = 0.25.
Tổng hợp lại những dữ liệu sơ khởi và giả định trên, chúng ta có thể ước tính rằng số ca mà BN21 có thể lây nhiễm là khá cao. Nếu trong số [giả định] 150 nguời tiếp xúc, 75 người là tiếp xúc gần; và hệ số lây lan thực tế R = 0.25; thì số ca bị BN21 lây nhiễm có thể là 19 người.
Con số này có hợp lí không? Rất khó nói, vì nó lệ thuộc vào những giả định và độ chính xác của dữ liệu. Tuy nhiên, nếu BN21 lây lan cho 19 người, thì tỉ lệ tấn công tính chung là khoảng 13%, với khoảng tin cậy 95% dao động từ 8 đến 19%. Theo nghiên cứu của nhóm Thẩm Quyến, tỉ lệ tấn công là khoảng 8 đến 12%. Do đó, ước tính của tôi có vẻ gần với kết quả của nghiên cứu bên Thẩm Quyến.
Tuy nhiên, tôi cũng không dám quá tự tin. Niels Bhor từng nói rằng tiên lượng, đặc biệt là tiên lượng về tương lai, là rất khó. Ở đây, chúng ta không tiên lượng, mà chỉ ước tính. Mà, ước tính thì có sự bất định. Sự bất định ở đây là BN21 có thể lan nhiễm cho 14 đến 28 người. Dĩ nhiên, số người bị lây nhiễm lại lây lan cho người khác, và đó chính là lí do mà nhà cầm quyền Hà Nội phải quan tâm.
———————————–
(1) https://nld.com.vn/…/ca-covid-19-thu-21-tiep-xuc-voi-nhieu-…
(2) https://www.medrxiv.org/…/2020.03.03.20028423v1.full.pdf+ht…
(3) Trong chuyến bay VN00054 (từ Luân Đôn về Hà Nội, mà BN21 có mặt), có 176 hành khách. Trong số này, 155 người hạng phổ thông và 21 người hạng thương gia. Chúng ta biết rằng trong chuyến bay đó có 2 người (BN17 và BN21) ở hạng thương gia bị nhiễm. Hiện nay, theo báo chí, có thêm 9 người đã được xác định là bị nhiễm. Nếu tính đơn giản (còn gọi là ‘ước số ngây thơ’) thì tỉ lệ tấn công ở hạng thương gia là 9.5% (2/21) và hạng phổ thông là 4.5%.
